1404 numaralı hadiste -ki Müslim hadisidir-
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın Fetih günü Hz. Üsâme (radıyallahu anh)
ile birlikte gelip Kâbe'nin önüne devesini ıhıp, Osman İbnu Talha'dan
Kâbe'nin anahtarını istettiği belirtilir.
Osman İbnu Talha Kimdir?
Bu zat, Osman İbnu Talha İbni Ebî Talha (radıyallahu
anh)'dır. Kureyşî'dir. el-Hacebî lakabını taşır. Bu lakab onun Kâbe ile
ilgili bir hizmetinden gelir. Kâbe'nin perdedarlığını (Hicabetu'l-Kâbe)
yapmakta ve anahtarını taşımaktadır. İstediği zaman anahtarı vermekten
imtina eden annesinin adı Sülâfe'dir, Ümmü Saîd de denir.
Babası Talha, amcası Osman İbnu Ebî Talha, her
ikisi de Uhud Savaşı'nda kâfir olarak öldürülmüştür. Osman'ı Hamza (radıyallahu
anh), Talha'yı da Hz. Ali (radıyallahu anh) öldürmüştür. Yine Uhud'da
Osman'ın Müsâfi, Cülas, Hâris, Kilâb isminde başka kardeşleri de
öldürülmüştür, hepsi de kâfir olarak.
Osman İbnu Talha, Hudeybiye Sulhünden sonra
Hz. Hâlid İbnu Velid (radıyallahu anh) ile birlikte Müslüman olmuş, hicret
ederek Medine'ye gelmiştir. Rivayete göre, Necâşi'nin yanından dönen Amr
İbnu'l-Âs hicret etme niyetinde iken Osman'la karşılaşıp arkadaş olurlar ve
beraberce Medine'ye gelirler. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) onları
görünce: "Mekke ciğerparelerini size atıyor" diyerek bunların Mekke'nin en
kıymetli eşhaslarından olduklarını ifade buyurur.
Osman (radıyallahu anh) Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm)'la birlikte Medine'de ikamet eder, Mekke fethine
katılır. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) Fetih günü, Kâbe'nin anahtarını
Osman'la amcasının oğlu Şeybe İbni Osman İbni Ebî Talha'ya verir ve: "Bunu
ebedî olarak alın, sizden onu ancak zâlim geri alabilir" buyurur.
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın
vefatından sonra Osman (radıyallahu anh) Mekke'ye gider. Hicrî 42 yılında
vefat edinceye kadar orada kalır. Mamafih Ecnâdin Savaşı'nda şehid olduğu da
söylenir.
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın, buna
tevdi ettiği hicâbet hizmeti (ki sidâne de denir) cahiliye devrinden beri
bu ailenin üzerinde olan bir hizmetti. Ailesine Hacebiyyûn denir idi.
Hicâbet perdedarlık hizmetidir, temizliği, nezâreti, anahtarının taşınması
hep buraya girer. Kâbe'nin anahtarını taşımak şerefli bir hizmetti. Hacibin
izni olmadan kimse Beytullah'a giremezdi. Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm) Fetih günü, Kâbe ile ilgili bütün hizmetleri ilga ettiğini
duyurmuş, sikâyetu'lhacc (hacılara su verme) ile sidânetu'l-Beyt'i istisna
etmiştir.
Ulemâ demiştir ki: "Anahtarı onlardan almak
hiç kimseye câiz olmaz. Bu hizmet, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
tarafından onlara tevdi edilmiş Kâbe'nin mütevelliliğidir. Ebedî olarak
onlarda kalacaktır, kendilerinden sonra evlâtları onu deruhte edecektir. Bu
işte kimse onlarla niza edemez, ortak da olamaz, yeter ki o nesil var
olmaya, bu işe sâlih olmaya devam etsinler."
ـ12ـ وعن ابن عباس رَضِىَ اللّهُ َعَنْهُما قال: ]لَمَّا قَدِمَ رسولُ اللّه
# أبى أنْ يَدْخُلَ الْبَيْتَ وَعِيهِ الِهَةُ فَأمَر بِهَا فأخْرِجَتْ
وَأخْرَجُوا صَورَةَ إبْرَاهِيمَ وإسْمَاعِيلَ عَلَيْهِمَا السََّمُ في
أيْدِيهِمَا ا‘زَمُ. فقَالَ رسولُ اللّه #: قَاتَلَهُمْ اللّهُ أمَا وَاللّهِ
لَقَدْ عَلِمُوا أنهُمَا لَمْ يَسْتَقْسِمَا بِهَا قَطُّ. فَدَخَلَ الْبَيْتَ
فَكَبَّرَ في نوَاحِيهِ وَلَمْ يُصَلِّ فِيهِ[. أخرجه البخارى.»ا‘زمُ«
الْقِدَاحُ التى كانوا يَسْتَقْسِمُونَ بِهَا .
12. (1409)-
İbnu Abbâs (radıyallahu anhümâ) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm) (Mekke'ye) geldiği vakit içerisinde put olduğu için, Beytullah'a
girmekten imtina etti (kaçındı). Onların çıkarılmalarını emretti. Hepsi de
çıkarıldı. Hz. İbrahim ve Hz. İsmâil (aleyhimâsselam)'in ellerinde fal
okları bulunan heykelleri de çıkarıldı. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
(bunu görünce): "Allah canlarını alsın! Allah'a kasem olsun, onlar da
bilirler ki, Hz. İbrahim ve Hz. İsmâil (aleyhimâsselam) bu oklarla kısmet
aramadılar." [Buhârî, Hacc 54, Enbiya 8, Megâzî 48; Ebu Dâvud, Hacc, 93,
(2027).]
AÇIKLAMA:
1- Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın
Kâbe'ye girişi Mekke'nin fethinde mi oldu, Veda haccında mı oldu, âlimlerce
münâkaşa edildiğini, bazıları, "Sadece Fetih günü", bazıları, "Sadece Veda
haccı sırasında" derken, bazılarının "Her ikisinde de olabilir" dediğini,
önceki rivayetin (1408 numaralı hadis) açıklamasında izah etmiştik.
Sadedinde olduğumuz rivayet, Fetih günü cereyan eden bir vak'ayı aksettirmiş
olmalıdır. Zîra Veda haccına kadar, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın
Kâbe'de putların kalmasına müsâmaha etmesi kabûl edilemez.
2- Rivayetler, Kâbe'de 360 putun
mevcudiyetinden bahseder. Bu putların hepsi bütün Araplarca eşit şekilde
takdis edilmiyordu. Bazı müşterek putlarla birlikte, her kabilenin kendine
has putları da vardı. Kureyş' in en büyük putu Hübel adını taşıyor ve
Kâbe'nin içinde bulunuyordu.
Şu halde bu putlar arasında Arapların
ecdâdları ve Kâbe'nin bânisi bildikleri Hz. İbrahim ve oğlu Hz. İsmâil
(aleyhimâsselâm) de vardı.
Bunların elindeki oklara gelince, bu
yapacakları işleri tayin veya aralarındaki ihtilafları çözmede kur'a çekmeye
yarıyordu.
Şârihler bu mevzuda şu bilgileri verir: İbnu
Cerîr der ki: "Cahiliye Arapları, bir iş yapacakları zaman üç okla çekim
yaparlardı. Okun birinde "Yap!" birinde "Yapma!", birinde de "Boş!"
yazıyordu.
Ferrâ ise şunu söyler: "Birinin üzerinde
"Rabbim bana emretti." ikincide "Rabbim yasakladı!" üçüncüde de: "Boş!"
yazıyordu." Bir kimse herhangi bir iş arzu edince, bu oklardan birini çeker,
emreden ok çıkarsa yapar, yasaklayıcı olan çıkarsa terkeder, boş çıkarsa
çekimi yenilerdi. İbnu İshâk, bu okların, en büyük put olan Hübel'in yanında
bulunduğunu, ihtilâfa düştükleri meselelerde, onun yanında kur'a çekerek
muhâkeme olunup kur'a neyi gösterirse ona uyduklarını haber verir. Fal
oklarına kuş tüyü takılmazdı.
Hemen kaydedelim ki, bu oklara mürâcaat
sadece ihtilâflı hallere mahsus değildi. Kaynaklar hususî işlerde de
ferdlerin başvurduklarını tasrih eder.
Saîd İbnu Cübeyr, bu okların beyaz çakıl taşı
olduğunu; Mücâhid, üzeri yazılı "taş" olduğunu belirtir. Keza Mücâhid'in
rivayetinde sefer, gazve, ticâret gibi her işlerinde bu fal taşlarına
başvurup çekim yaptıkları belirtilir. Anlaşılan o ki, bu fal âletleri,
Kâbe'de Hübel putunun yanında bulunanlardan farklıdır. Hattâ Kâbe'deki
oklar bile farklıdır; bazılarının üzerinde "Yap!" yazarken, bazılarında aynı
mânaya gelen: "Rabbim bana emretti!" diye yazmaktadır. İbnu İshâk'ın
rivayetinde, bu okların Hübel'in yanında bulunduğu belirtilirken, sadedinde
olduğumuz Buhârî rivayetinde, Hz. İbrahim ve Hz. İsmail (aleyhimâsselam)'in
yanında da fal oklarının bulunduğu belirtilmektedir. Demek ki bu oklar,
belki de başvurulacak meselenin vüs'atine, cinsine göre birçok çeşidi ihtiva
etmektedir, her rivayet bunlardan birini aydınlatmaktadır. Nitekim İbnu
Hacer, bu mevzuda gelen rivayetlerden şu neticeye varır: "Cahiliye Arapları
üç çeşit fal oku kullanırlardı:
1- Her ferdin kendisi için üç adet hususî ok,
2- Umumî meselelerin çözümünde hakem olarak
başvurulan oklar. Bunlar Kâbe'de bulunurdu. Keza her bir Arap kâhin ve
hâkimlerinin yanında da oklar vardı. Bunlar yedi adetti, üzerlerinde yazılar
vardı. Meselâ biri: "Sizden", diğeri "Birleştirilmiş (mülsak)", bir diğeri:
"Buna diyet gerekir..." gibi, sıkca meydana gelen işlerle ilgili bir hüküm
ihtiva ediyordu. Üçüncü kısım kumar oklarıydı. Bunların adedi ondu:
Yedisinde yazı vardı, üçü de boş. Bunlara (mesele çözmek için değil), kumâr
oynamak için başvururlardı, tıpkı tavla zarı vs. gibi..."
3- Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm):
"Onlar da bilirler ki, Hz. İbrâhim ve Hz. İsmâil bu oklarla kısmet
aramadılar" buyurarak, okları, fal ve kumar gibi dinin reddettiği ahlâk dışı
işlerde kullanma meselesinde o yüce peygamberlere iftira edildiğini, onların
hiçbir surette bu kirli işleri başlatmadığını belirtiyor. Cahiliye an'anesi,
Arabistan'a bu gibi işleri sokanları bilmektedir. Nitekim, oklarla kısmet
arama işini ilk icad eden kişinin, Amr İbnu Lühey olduğunu bilmektedirler.
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın bir rivayette "Cehenemde
bağırsaklarını sürüyor gördüm" dediği bu adam, Hz. İbrahim'in dini üzere
olan Arap kavmini putperestliğe atmıştır.
ـ13ـ وعن ا‘سْلَمِيَّةِ قالت: ]قُلْتُ لِعُثْمَانَ رَضِىَ اللّهُ َعَنْهُ: مَا
قَال لَكَ رسولُ اللّه # حِينَ دََعَاكَ؟ قَالَ. قالَ: لِى إنِّى نَسِيتُ أنْ
آمُرَكَ أنْ تُخَمِّرَ الْقَرْنَيْنِ فإنَّهُ لَيْسَ يَنْبَغِى أنْ يَكُونَ في
الْبَيْتَ شَئٌ يَشْغَلُ المُصَلِّى[. أخرجه أبو داود.»التَّخْمِيرُ« التغطية .
13. (1410)-
Eslemiyye (radıyallahu anhâ) anlatıyor: "Hz. Osman (radıyallahu anh)'a
dedim ki: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) seni çağırdığı zaman sana ne
söyledi."
Bana şu cevabı verdi:
"Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) bana:
"Sana iki boynuzu örtmeni söylemeyi unuttum. Zîra Beytullah'da namaz kılan
kimseyi meşgul edecek herhangi bir şeyin bulunması doğru değildir" dedi."
[Ebu Dâvud, Menâsik 95, (2030).]
AÇIKLAMA:
1- Burada adı geçen Osman (radıyallahu anh)
Kâbe'nin perdedârı Osman İbnu Talha'dır. 1408 numaralı hadisle ilgili
açıklamanın sonunda hakkında bilgi verdik.
2- Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın
örtülmesini emir buyurdukları "İki boynuz", Kâbe'nin içerisinde korunmakta
olan ve Hz. İsmâil (aleyhisselam)'in yerine kesilen koçun boynuzlarıdır. Bu
boynuzlar, Abdullah İbnu Zübeyr (radıyallahu anhümâ) zamanına kadar Kâbe'de
kalmıştır. Onu kuşatan Yezid'in askerleri tarafınan atılan mancınık
taşlarının çıkardığı kıvılcım Kâbe örtüsünü tutuşturmuş, hasıl olan yangında
bu boynuzlar da yanmıştır.
ـ14ـ وعن عائشة رَضِىَ اللّهُ َعَنْها قالت: ]كُنْتُ أحِبُّ أنْ أدْخُلَ
الْبَيْتَ وَأُصَلِّىَ فِيِه فَأَخَذَ رسولُ اللّه #: بِيَدَىَّ فأدْخَلَنِى في
الحِجْرِ فقَالَ صَلِّى فِىهِ إنْ أرَدْتِ دُخُولَ الْبَيْتِ فإنَّمَا هُوَ
قِطْعَةٌ مِنْهُ، وَإنَّ قَوْمَكِ اقْتَصَرُوا حِينَ بَنُوا الْكَعْبَةَ
فأخْرَجُوهُ عَنِ الْبَيْتِ[. أخرجه ا‘ربعة .
14. (1411)-
Hz. Aişe (radıyallahu anhâ) anlatıyor: "Ben Kâbe'ye girip içinde namaz
kılmayı çok arzu ediyordum. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) ellerimden
tutup beni Hıcr'a soktu ve: "Beytullah'a girmek istiyorsan burada namaz kıl.
Zîra burası ondan bir parçadır. Senin kavmin Kâbe'yi (tamir maksadıyla)
yeniden inşa ederken, inşaatı kısa tutup onu Beytullah'tan hâriç bıraktılar"
dedi." [Tirmizî, Hacc 48, (876); Ebu Dâvud, Menâsik 94, (2028); Nesâî, Hacc
129, (5, 219), Muvatta, Hacc 105, (1, 364). (Muvatta'nın rivayeti mânâ
yönüyle mutabakat sağlar).]
AÇIKLAMA:
Mescid-i Haram'ın Hıcr kısmı hakkında yeterli
bilgiyi 1386 numaralı hadiste kaydettik, oraya bakılsın.
ـ15ـ وفي أخرى للنسائى: ]قُلْتُ يَا رسولُ اللّهِ أ أدْخُلُ الْبَيْتَ؟ قال:
ادْخُلِى الحِجْرَ فإنَّهُ مِنَ الْبَيْتِ[ .
15. (1412)-
Nesâî'de gelen bir diğer rivayet şöyle: "(Hz. Aişe der ki): "Ey Allah'ın
Resûlü, dedim, Beytullah'a girmeyeyim mi?"
Bana şu cevabı verdi:
"- Hıcr'a gir, çünkü o da Beytullah'tan bir
parçadır." [Nesâî, Hacc 129.]
ـ16ـ وعن نافع قال: ]كَانََ ابنُ عُمرَ رَضِىَ اللّهُ َعَنْهُما إذَا دَخَلَ
الْكَعْبَةَ يَمْشِى قِبَلَ وَجْهِِ حِينَ يَدْخُلُ
وَيَجْعَلُ الْبَابَ قِبَلَ ظَهْرِةِ وَيَمْشِى حَتَّى يَكُونَ بَيْنَهُ
وَبَيْنَ الجِدَارِ الَّذِى قِبَلَ وَجْهِهِ قَرِيباً مِنْ ثََثَةِ أذْرُعٍ
فَيُصَلِّى، يَتَوَخَّى المَكَانَ الَّذِى أخْبَرَهُ بَِلٌ أنَّ رسولَ اللّه #
صَلَّى فِيهِ. قَالَ: وَلَيْسَ عَلى أحَدٍ بأسٌ أنْ يُصَلّى في أىِّ نَوَاحِى
الْبَيَتِ شَاءَ[. أخرجه البخارى. »التّوَخِّى« الْقَصْدُ واعتماد .
16. (1413)-
Nâfi Ôanlatıyor: "İbnu Ömer (radıyallahu anhümâ), Kâbe' ye girdi mi, girince
yüzü istikâmetinde yürür, kapıyı arkasında tutar, karşı duvarla arasında üç
zira'lık mesâfe kalıncaya kadar düz yürür, (orada durup) namaz kılar, böyle
davranmakla, Hz. Bilâl (radıyallahu anh)'in, "Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm) burada kıldı" diye haber verdiği yerde namaz kılmayı kastederdi.
Ancak (İbnu Ömer) şunu da söyledi:
"- Kişinin, Beytullah'ın içerisinde, dilediği
noktada namaz kılmasında bir beis yoktur!" [Buharî, Hacc 52, 51, Salât 30,
81, 96.]
AÇIKLAMA:
Bu hadis, yukarıdaki metniyle Buhârî'nin Hacc
bölümünde 52. babında geçmektedir. Diğer bablarda Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm)'ın Kâbe'de kıldığı namaz ve bu namazı kıldığı yeri târif eden
rivayetler mevcuttur.
Hadisle ilgili açıklama 1408 numarada geçtiği
için tekrar etmeyeceğiz.