ـ1ـ عن ابن عمر رَضِىَ اللّهُ عَنْهُما قال: ]بَيْدَاؤُكُمْ هذِهِ الَّتِى
تكْذِبُونَ عَلى رسولِ اللّه # فِيهَا: مَا أهَلَّ رسولُ اللّه # إّ منْ عِنْد
الْمَسْجِدِ: يعْنِى مَسْجِدَ ذِى الحُلَيْفَةِ[. أخرجه الستة.وفي رواية: مَا
أهَلَّ إَّ مِنْ عِنْدِ الشَّجَرَةِ حِينَ قَامَ بِهِ بَعِيرُهُ.وفي أخرى
للنسائى: قِيلَ ‘بنِ عُمرَ: رَأيْتُكَ تُهِلُّ إذَا اسْتََوَتْ بِكَ
رَاحِلَتُكَ؟ قالَ: إنَّ رسولَ اللّهِ # كانَ يَفْعَلهُ .
1. (1261)-
İbnu Ömer (radıyallahu anhümâ) şunu söyledi: "Sizin Beydâ'nız, hakkında
Resûlullah'a iftira ettiğiniz şurasıdır. Ama, Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm) sadece mescidin -yani Zülhuleyfe mescidinin- yanında ihrama girip
telbiye getirdi." [Buharî, Hacc 20; Müslim, Hacc 23, (1186); Muvatta, Hacc
30, (1, 332); Tirmizî, Hacc 8,(818); Ebu Dâvud, Hacc 21, (1771); Nesâî, Hacc
56, (5, 162-164); İbnu Mâce, Menâsik 14, (2916).]
Bir rivayette şöyle denir: "Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm) Şecere nâm mevkide devesine bindiği zaman telbiye getirdi."
Nesâî'nin diğer bir rivayetinde denir ki:
"İbnu Ömer'e: "Seni deven kaldırdığı zaman telbiye çeker gördüm" diye
sorulmuştu. Şu cevabı verdi: "Çünkü Resûlullah böyle yapmıştı."
AÇIKLAMA:
1- Beydâ, lügat olarak çöl, boş arâzi
mânasına gelir. Hadiste ise, belli bir yerin adıdır: Zülhuleyfe'nin Mekke
tarafına düşen ve oraya yakın bulunan bir tepedir. Her çeşit inşaattan hali
olduğu için Beydâ denmiştir.
2- İbnu Ömer (radıyallahu anh) bir ihtilâfa
temas etmektedir: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) haccı hangi noktada
başlatmıştır? İbnu Abbâs'tan yapılan bir rivayette -ki Dârakutnî tahric
etmiştir- Hz. Peygamber'in Beydâ'ya çıktıktan sonra hacca niyet edip telbiye
getirmeye başladığı belirtilir. Sa'd İbnu Ebî Vakkas (radıyallahu anh)'ın
Ebu Davud'da gelen bir rivayeti, Resûlullah'ın, Uhud yolunu tutacaksa, Beyda
dağına tırmandığında telbiyede bulunduğunu, Fur' yolunu tutacaksa hayvanı
kaldırır kaldırmaz telbiyede bulunduğunu ifade eder.
3- Sadedinde olduğumuz rivayette İbnu Ömer
ise, Zülhuleyfe Mescidi'nin yanında telbiyeye başladığını söylemekte, diğer
ifadeleri "kizb" olarak tavsif etmektedir. Hemen belirtelim ki, bu kizb
dilimizdeki yalan ve iftira değildir, "hata" demektir. Yani İbnu Ömer
hâdiseyi rivâyet eden ashabın hata ettiğini iddia etmektedir. İzah edileceği
üzere, işin aslında hata da mevcut değil.
4- Görüldüğü üzere, ulemâ, Hz. Peygamber'in
ihrama girdiği yer hususunda ihtilâf etmiştir: Zülhuleyfe Mescidi diyen
olmuş, devesi onu kaldırınca diyen olmuş, Beyda tepesine çıkınca diyen
olmuştur.
Bu meseleyi, müteakip rivâyette göreceğimiz
üzere en güzel çözüme bağlayan İbnu Abbâs (radıyallahu anhümâ)'tır. O, "Bunu
en iyi bileniniz benim"diyerek sözüne başlayacak, gerçekten hacc âdâbına
uygun şekilde izah edip, her iddia sahibine hak verecek şekilde mâkul bir
izaha kavuşturacaktır.
Onun bu izahını nakleden Tahâvî benimsediğini
belirtir. Ayrıca Ebu Hanîfe, Ebu Yusuf, İmam Muhammed, İmam Şâfiî, Ahmed
İbnu Hanbel (rahimehumullah) bunların mezheplerine tâbi olan diğer ulemânın
bu açıklamayı benimsediklerini kaydeder.
Evzâî, Atâ ve Katâde'ye göre ise, Beydâ'da
ihrama girmek müstehabtır.
ـ2ـ وعن أنس رَضِىَ اللّهُ عَنْهُ ]أنَّ رسولَ اللّهِ # صَلَّى الظُّهْرَ ثُمَّ
رَكَبَ رَاحِلَتَهُ فَلَمَّا عََ عَلى حَبْلِ الْبَيْدَاءِ أهَلَّ[. أخرجه أبو
داود والنسائى.زاد النسائى في أخرى: وَأهَلَّ بِالحَجِّ وَالْعُمْرَةِ حِينَ
صَلَّى الظُّهْرَ.
2. (1262)-
Hz.Enes (radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
öğleyi kıldı. Sonra devesine bindi. Beydâ tepesine çıktığı zaman telbiye
getirdi." [Ebu Dâvud, Menâsik 21, (1774); Nesâî, Hacc 25, (5,127), 56, (5,
162).]
Nesâî, bir diğer rivayette şu ziyadeyi
kaydetti: "Öğleyi kıldığı zaman hacc ve umre için ihrama girdi."
ـ3ـ وعن أبى جُبير قال: ]قُلْتُ ‘بنِ عَبَّاسٍ رَضِىَ اللّهُ عَنْهُما عَجِبْتُ
‘خْتَِفِ أصْحَابِ رسولِ اللّهِ # في إهَْلِهِ حِينَ أوْجَبَ. فقَالَ: إنِّى
‘عْلَمُ النَّاسِ بذلِكَ، إنَّهَا إنَّمَا كَانَتْ مِنْ رسولِ اللّهِ # حَجَّةً
وَاحِدَةً فَمِنْ هُنَالِكَ اخْتَلَفُوا. خَرَجَ رسولُ اللّه # حَاجاً فَلَمَّا
صَلَّى في مَسْجِدِ ذِي الحُلَيْفَةِ رَكْعَتَيْهِ أوْجَبَهُ في مَجْلِسِهِ
فَأهَلَّ بِالحَجِّ حِينَ فَرَغَ مِنَ رَكْعَتَيْهِ فَسَمِعَ ذلِكَ مِنْهُ
أقْوَامٌ فَحَفِظْتُهُ عَنْهُ، ثُمَّ رَكِبَ فَلَمَّا اسْتَقَلَّتْ بِهِ
نَاقَتُهُ أهَلَّ وَأدْرَكَ ذلِكَ مِنْهُ أقْوَامٌ. وذلِكَ أنَّ النَّاسَ
إنَّمَا كَانُوا يَأتُونَ أرْسَاً فَسَمِعُوهُ حِينَ اسْتَقَلَّتْ بِهِ
نَاقَتُهُ يُهِلُّ. فقَالُوا إنَّمَا أهَلَّ حِينَ اسْتَقَلَّتْ بِهِ نَاقَتُهُ
ثُمَّ مَضَى فَلَمَّا عََ عَلى شَرَفِ الْبَيْدَاءِ أهَلَّ وَأدْرَكَ ذلِكَ
مِنْهُ أقْوَامٌ فقَالُوا إنَّمَا أهلَّ حِينَ عََ عَلى شَرَفِ الْبَيْدَاءِ.
وَأيْمُ اللّهِ لَقَدْ أوْجَلَ في مُصَّهُ وَأهَلَّ حِينَ اسْتَقَلَّتْ بِهِ
نَاقَتُهُ وَأهلَّ حِينَ عََ عَلى شَرَفِ الْبَيْدَاءِ. قالَ سَعِيدُ بنُ
جُبَيْرِ: فَمَنْ أخَذَ بِقَوْلِ ابنِ عَبَّاسٍ أهل في مُصَّهُ إذَا فَرَغَ
مِنْ رَكْعَتَيْهِ[. أخرجه أبو داود .
3. (1263)-
Ebu Cübeyr anlatıyor: "İbnu Abbâs (radıyallahu anhümâ)' a dedim ki:
"Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın, vâcib kıldığı zaman, getirdiği
telbiye hususunda Ashab'ın ihtilâfına doğrusu hayret ediyorum!" Bana şu
cevabı verdi."
Bu meseleyi ben herkesten iyi biliyorum.
Aslında Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) tek bir hacc yaptı. Bütün
ihtilâflar bununla ilgili. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) hacc
maksadıyla (Medine'den) yola çıktı. Zülhuleyfe Mescidi'ne gelip iki rekatlık
ihram namazını kılınca, haccı fiilen olduğu yerde başlattı. Namazı bitirince
de hacc için telbiyede bulundu. İşte bu telbiyeyi bır kısım insanlar işitti.
Bunu kendisinden ben de (işittim ve) hatırımda tuttum. Sonra hayvanına
bindi. Devesi onu yerden kaldırınca tekrar telbiye getirdi. Bu ikinci
telbiyeyi de işitenler oldu. (Her seferinde telbiyeleri) farklı kimselerin
işitmesi, insanların dağınık ve hareket halinde olmalarındandı. Böylece,
devesi onu kaldırdığı zaman çektiği telbiyesini de yeni insanlar işitti.
İşte bunlar: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm), devesi kaldırdığı zaman
telbiye getirdi" dediler.
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) yoluna
devam etti. Beydâ tepesine çıkınca da telbiye getirdi. Bu telbiyeyi de
işiten başkaları vardı. Bunlar: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
Beydâ'ya çıkınca telbiye getirdi" dediler. Allah'a kasem olsun! Resûlullah
namazgâhında haccı başlattı. Devesi kaldırdığı zaman telbiye getirdi, sonra
Beydâ tepesine çıkınca orada da telbiye getirdi."
Said İbnu Cübeyr sözüne devamla dedi ki: "İbnu
Abbas'ın sözünü esas alanlar (Zülhuleyfe'deki) namazgâhta iki rek'atlık
ihram namazını kılar kılmaz telbiye getirdi." [Ebu Dâvud, Menâsik 21,
(1770).]
AÇIKLAMA'sı
için önceki hadise bakın.
ـ4ـ وعن نافع قال: ]كانَ ابنُ عُمرَ رَضِىَ اللّهُ عَنْهما إذَا دَخَلَ أدْنى
الحَرَمِ امْسَكَ عَنِ التَّلْبِيَةِ، ثُمَّ يَبِيتُ بِذِى طُوىً، وَيُصَلِّى
بِهَا الصَّبْحَ، ثُمَّ يَغْتَسِلُ، وَيُحَدِّثُ أنَّ النَّبىَّ # كانَ
يَفْعَلُ ذلِكَ[. أخرجه الثثة .
4. (1264)-
Nâfi' diyor ki: "İbnu Ömer (radıyallahu anhümâ) Harem, bölgesinin en yakın
yerine geldi mi telbiyeyi artık bırakırdı. Sonra Zu-Tuva nâm mevkide geceyi
geçirir, orada sabah namazını kılar, sonra yıkanırdı ve derdi ki:
"Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) böyle yapmıştı." [Buharî, Hacc 38, 39;
Müslim, Hacc 226, (1259); Muvatta, Hacc 32, (1, 333).]
AÇIKLAMA:
İbnu'l-Münzir: "Mekke'ye girerken yıkanmak,
bütün âlimlere göre, müstehabtır, âmden terkinde fidye gerekmiyeceği
hususunda da ihtilâf etmezler" demiştir. Ulemânın ekseriyeti: "Sadece abdest
alınmış olsa bu da kifayet eder, müstehab yerine gelir" demiştir. İbnu Ömer
bazan abdest alır, bazan yıkanırdı. Ancak daha önce kaydedildiği üzere (1223
ve 1225. hadisler) İbnu Ömer ihrama girdikten sonra başını, ihtilâm hâli
araya girmedikçe yıkamazdı. Bunun su ile de olsa, başın örtülme yasağının
ihlâl edilmemesi endişesinden ileri geldiğini kaydetmiştik. Şu halde,
Mekke'ye girmezden önce onun yıkanması demek, yine başını hariç tutarak
yıkanması demektir, tam bir boy abdesti alması değildir.
Şâfiîler, "Mekke'ye girerken, ihramlı,
yıkanmayacak olursa teyemmüm etmeli" demiştir.
İbnu't-Tîn'in açıklamasına göre, Mekke'ye
giriş için hususî bir yıkanma mevzubahis değildir. Yıkanma tavaf içindir,
Mekke'ye girişte mevzubahis edilen yıkanma da, aslında tavaf içindir,
Mekke'ye giriş için değildir. Ama bazı âlimler: "Bu ihramlıya has değildir,
Mekke'nin hürmeti sebebiyledir, ihramsız olarak giren kimsenin yıkanması da
müstehabtır" demiştir. Nitekim, Resûlullah, fetih sırasında ihramsız olduğu
halde yıkanmıştı.
İbnu Nâfi'nin rivayetine göre, İmam Mâlik'e
göre İbnu Ömer'in bu husustaki sözüyle amel müstehabtır. Yani, Zülhuleyfe'de
ihrama girerken, Zu-Tuva'da Mekke'ye girerken ve bir de Arafat'a giderken
bazan abdest almalı, bazan yıkanmalıdır, bir sebeple terkedene de herhangi
bir şey gerekmez. Zâhirîler bu yıkanmaları vâcib addetseler de ümmet
müstehab addetmede ittifak eder. Hasan Basrî hazretleri, "İhrama girerken
unutarak yıkanmayı terkeden kimse, hatırlayınca yıkansın" demiştir.
ـ5ـ وعن ابن عباس رَضِىَ اللّهُ عَنْهُما قال: ]قال رسولُ اللّه #: يُلَبِّى
المُقِيمُ أوِ المُعْتَمرُ حَتَّى يَسْتَلمَ الحَجَرَ[. أخرجه أبو داود
والترمذى.وعنده: كانَ يُمْسِكُ عَنِ التَّلْبِيَةِ في الْعُمْرَةِ إذَا
اسْتَلَمَ الحَجَرَ .
5. (1265)-
İbnu Abbâs (radıyallahu anhümâ) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm) buyurdular ki: "Mukim olanlar veya umre yapanlar, Hacer-i Esved'i
istilâm edinceye kadar telbiyeyi bırakmazlar." [Ebu Davud, Menâsik 29,
(1817), Tirmizî, Hacc 79, (919).]
Hadis, Tirmizî'de şöyledir: "Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm), umrede iken, Hacer-i Esved'e istilâm yapınca
telbiyeyi bırakırdı."
AÇIKLAMA:
1- İstilâm, kelime olarak selâm'dan gelir.
Selamlamak diye dilimize çevirebiliriz. Bu, Ka'be-i Muazzama'nın Rükn-i
şarkî (veya Rükn-i Hacer-i Esved) denen köşesindeki Hacer-i Esved'e tekbir
ve tahlîl getirerek eller konup ve sonra öpülmek suretiyle gerçekleşir.
Yaklaşılamadığı takdirde, uzaktan Hacer-i Esved'in hizasına gelindiği vakit
Hacer'e dönülerek ellerin içi Ka'be'ye çevrilip, kulaklar hizasına
kaldırılıp bismillahi Allahu ekber diyerek, eller Hacer'in üzerine
konuluyormuş gibi işaret edilerek, karşıdan selamlanır ve sağ elin içi
öpülür. Bu da, yakından öpmek yerine geçen bir istilâmdır. (İstilâmın daha
geniş açıklaması için 1551 numaraya bakın).
2- Hadis hakkında Tirmizî merhum şu bilgiyi
sunar: "İbnu Abbas'ın bu rivayeti sahih bir hadistir. Ulemânın ekserisi
bununla amel etmiş ve: "Umre yapan kimse, Hacer-i Esved'i istilâm etmedikçe,
telbiyeyi kesmez" demiştir. Bazıları da: "Mekke'nin dış evlerine ulaşır
ulaşmaz telbiyeyi keser" demiştir. Amelde, Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm)'tan yapılan rivayetin esas kılındığını belirten Tirmizî, bununla
hükmedenlerden Süfyan-ı Sevrî, Şâfiî, Ahmed ve İshak (rahimehumullah)'ın
isimlerini zikreder.
ـ6ـ وعن ابن عمر رَضِىَ اللّهُ عَنْهُما قال: ]سَمِعْتُ رسولَ اللّه # يُهِلُّ
مُلَبِّياً وفي رواية مُلَبِّداً. يَقُولُ: لَبَّيْكَ اللَّهُمَّ لَبَّيْكَ،
لَبَّيْكَ َ شَرِيكَ لَكَ لَبَّيْكَ إنَّ الْحَمْدَ وَالنِّعْمَةَ لَكَ
وَالمُلْكَ َ شَرِيكَ لَكَ. َ يَزِيدُ عَلى هذِهِ الكَلِمَاتِ[. أخرجه الستة .
6. (1266)-
İbnu Ömer (radıyallahu anhümâ) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm)'ı telbiye çekerken -bir rivayette mülebbiyen değil, mülebbiden
demiştir- işittim şöyle diyordu: "Lebbeyk Allahümme lebbeyk. Lebbeyk lâ
şerîke leke lebbeyk. İnne'lhamde ve'nni'mete leke ve'lmülk, lâ şerîke leke."
Bu kelimelere başka ilâvede bulunmuyordu." [Buharî, Hacc 26, Libâs 89;
Müslim, Hacc 19, (1184); Muvatta, Hacc 28, (1, 331-332); Tirmizî, Hacc 13,
(825); Ebu Dâvud, Menâsik 27, (1812); Nesâî, Hacc, 54, (5, 159-160).]
ـ7ـ ـ زاد في رواية: ]وَكَانَ عَبْدُاللّهِ بنُ عُمَرَ يَقُولُ: كانَ عُمر بنُ
الخَطَّابِ يُهِلُّ بإهَْلٍ رسولِ اللّه # مِنْ هؤَُءِ الْكَلِمَاتِ وَيَقُولُ:
لَبَّيْكَ اللَّهُمَّ لَبَّيْكَ لَبَّيْكَ وَسَعْدَيْكَ وَالخَيْرُ في يَدَيْكَ
لَبَّيْكَ وَالرَّغْبَاءُ إلَيْكَ وَالْعَمَلُ[.وزاد أبو داود في أخرى عن جابر:
فَذَكَرَ مِثْلَ ما قَالَ ابنُ عُمرَ. وقال: وَالنَّاسُ يَزِيدونَ ذا
المعَارِجِ وَنَحْوَهُ مِنَ الكََمِ، وَالنَّبىُّ # يَسْمَعُ وََ يَقُولُ
شَيئاً. ومعنى »ذَا المَعَارِجِ« أى صاحب مصاعد السماء ومراقيها .
7. (1267)-
Bir rivayette şu ziyade var: "Abdullah İbnu
Ömer (radıyallahu anhümâ) derdi ki: "(Babam) Ömer İbnu'l-Hattâb (radıyallahu
anh) bu kelimelerden ibâret olan Resûlullah'ın telbiyesi ile telbiye getirir
ve şunu söylerdi: "Lebbeyk Allahümme lebbeyk. Lebbeyk ve sa'deyk ve'lhayru
fî yedeyk. Lebbeyk, ve'rrağbâu ileyk ve'l-amel." [Nesâî, Hacc 54, (5, 161).]
Ebu Dâvud'un diğer bir rivayetinde Hz. Câbir
(radıyallahu anh)'den şu ziyade vardır: "Resûlullah şöyle telbiye
getirirdi..." dedikten sonra tıpkı İbnu Ömer'in hadisindeki gibi bir metin
zikretti. Sonra Hz. Cabir'in şunu ilâve ettiğini kaydetti: "İnsanlar
telbiyeye "...Zü'l-Meâric" ve benzeri kelimeler ilâve ettiler. Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm) bunları işitti ancak hiçbir müdahelede bulunmadı."
Zü'l-Meâric, Allah'ın isimlerinden biri olup
"yükselme yerlerinin sahibi" "yüksek dereceler sahibi" mânasına gelir
.ـ8ـ
وعن أبى هريرة رَضِىَ اللّهُ عَنْهُ قال: ]كانَ مِنْ تَلْبِيَةِ رسولِ اللّه #
لَبَّيْكَ إلهَ الحَقِّ[. أخرجه النسائى .
8. (1268)-
Ebu Hüreyre (radıyallahu anh): "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın
telbiyesinde "Lebbeyk İlâhe'l-Hakk (Buyur! Hak olan İlâh!)" tâbiri de vardı"
demiştir. [Nesâî, Hacc 54, (5, 161-162).]
ـ9ـ وعن السائب بن خَّد ا‘نصارى رَضِىَ اللّهُ عَنْهُ قال: ]قال رسولُ اللّه #:
إنَّ
جِبْرِيلَ عَلَيْهِ السََّمُ أتَانِى أنْ آمُرَ أصْحَابِى وَمَنْ مَعِى أنْ
يَرْفَعُوا أصْوَاتَهُمْ بِالْتَلْبِيَةِ أوْ بِا“هَْلِ[. أخرجه ا‘ربعة .
9. (1269)-
Sâib İbnu Hallâd
el-Ensârî (radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
şunu söylediler: "Cibril (aleyhisselam) bana gelip, ashabıma ve beraberimde
olanlara telbiye -veya ihlâl
dedi- çekerken seslerini yükseltmelerini emretmemi emir buyurdu." [Muvatta,
Hacc 34, (1, 334); Ebu Dâvud, Menâsik 27, (1814); Tirmizî, Hacc 15, (829);
Nesâî, Hacc 55, (5, 162); İbnu Mâce, Menâsik 16, (2922-2923).]
ـ10ـ وعن ابن عباس رَضِىَ اللّهُ عَنْهُما قال: ]كانَ المُشْرِكُونَ
يَقُولُونَ: لَبَّيْكَ َ شَرِيكَ لَكَ: فيقُولُ رسولُ اللّه # وَيْلَكُمْ
قَدْقَدْ. فَيَقُولُونَ: إَّ شَرِيكاً هُوَ لَكْ تَمْلِكَهُ وَمَا مَلَكْ،
يَقُولُونَ هذَا وَهُمْ يَطُوفُونَ بِالْبَيْتِ[. أخرجه مسلم.قوله: »قَدْقَدْ«
بمعنى حسْبُ وتكرارها بالتأكيد ا‘مر، ويعنون »بِالشَّرِيكِ« الضم »وَبِمَا
مَلَكْ« اŒيات التى عنده وحوله .
10. (1270)-
İbnu Abbâs (radıyallahu anhümâ) anlatıyor: "Müşrikler (haccederken şu
şekilde telbiyede bulunurlardı): "Lebbeyke lâ şerîke leke." Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm) da: "Yazık size, yeter, yeter" buyururdu.
Müşrikler (telbiyelerinin devamında): "Yalnız bir şerik müstesna, o senin
şerikindir, sen ona da, onun mâlik olduğu şeylere de mâliksin" derlerdi.
Onlar, bunu, Kâbe'yi tavaf ederken söylerlerdi." [Müslim, Hacc 22, (1185).]
AÇIKLAMA
:(1266-1270) numaralı hadisler için:
1- Telbiye kelime olarak
لَبَّى den gelir
زَكَّىص den tezkiye'nin gelmesi gibi.
Üstten gelen bir emre, bir dâvete aralıksız icâbet mânasını taşır. Lebbeyke,
"icâbet sana!" demektir. Dilimizdeki "Buyur!" ve "Buyur efendim!" tâbirleri
ile karşılamak uygun düşer. Böyle olunca Lebbeyke, Allahümme lebbeyk
tâbirini, "Emrindeyim, ey Allahım emrindeyim" veya "Buyur Allahım buyur!
Fasılasız icâbet sana ey Allahım" gibi değişik tâbirlerle karşılamamız
mümkündür.
Lâ şerîke leke: "Senin ortağın yoktur"
demektir.
İnne'lhamde ve'nnimete leke ve'lmülk: "Hamd
sanadır, nimet ve mülkün gerçek sahibi sensin" demektir.
1267 numaralı hadiste geçen sa'deyk: "Taatin
için fasılasız müsaade", yani "her an itaatindeyim" mânasına gelir.
el-Hayru biyedeyk: "Hayır senin elinde, hayır
dağıtan, veren sensin!" demektir.
"Ve'rrağbâu ileyk ve'l-amel" "Dilek sana
arzedilir, amel de sanadır" demektir. Telbiyeyi metin ve tercümesiyle 1164
numaralı hadiste kaydettik.
2- Telbiye, sadedinde olduğumuz rivayette de
görüldüğü üzere, cahiliye Araplarında da mevcuttur. Baş kısmı, İslâmî
telbiyeye benzediği için Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) orayı te'yid ve
arka kısmını red mânasında: "Yazık size, yeter, yeter" demiştir. İbnu Abbâs
Resûlullah'ın bu sözünü araya sıkıştırdıktan sonra cahiliye telbiyesinin
gerisini de kaydeder.
Ezrâkî, Tarih-i Mekke adlı kitabında, Hz.
Yunus, Hz. Musa, Hz. İsa (aleyhimüsselam) gibi bir kısım geçmiş
peygamberlerin telbiyelerinden bahseder ve metinlerini kaydeder.
3- 1269 numaralı hadis, İslâmî telbiyenin, Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e, Cebrâil (aleyhisselam) tarafından
öğretildiğini haber vermektedir.
1266 ve 1267 numaralı rivayetler, telbiyeye,
umumiyetle bilinenin dışında bazı değişik kelimelerin ilâve edildiğini
göstermektedir. Cumhur: "Efdal olanı, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın
devamlı yaptığı merfu telbiyeyi okumaktır, ancak Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm)'ın bazı ziyadelere sükût buyurması sebebiyle, telbiyeye ilâvede
bulunmak câizdir" demiştir. Merfu telbiyeyi 1164 numarada tercümesiyle
birlikte kaydettik.
4- 1269 numaralı hadiste telbiyenin yüksek
sesle söylenmesi emredilmektedir. Bu erkeklere mahsustur. Kadınlar alçak
sesle söylerler. Telbiyenin yüksek sesle söylenmesi, telbiyenin vâcib
olduğuna hükmedenler için vâcibtir. Zâhirîler bu görüştedir. Öyle ki, onlara
göre telbiyeyi terk, dem (koyun kurban etmek) gerektirir. Cumhur, burdaki
emrin nedb ifade ettiğine, dolayısiyle telbiyeyi yüksek sesle yapmanın
müstehab olduğuna hükmetmiştir.
5- Telbiye her hal değişikliğinde tekrar
edilir: İnişlerde, yokuşlarda, başkalarıyla karşılaşmalarda, gecenin veya
gündüzün gelmesinde, oturmalarda, kalkmalarda, binmelerde, inmelerde,
namazların ardından, mescidde vs.. Her tekrar peş peşe üç sefer yapılır. Üç
tamamlanmadan kesilmez, mamafih selâm verilmişse alınır ve fakat selâm
verilmez.
Telbiyeden sonra dua edilir. Bu duada
kendisi, sevdikleri ve mü' minler için dilediğini taleb edebilir. Ancak en
iyi istenecek şeylerin, Allah'ın rızası, cennet ve ateşten istiâze olduğu
belirtilmiştir.
6- Telbiyeye hacılar, şeytan taşlama anına
kadar devam ederler. Umre yapanlar da tavafa başlayıncaya kadar devam
ederler.
Telbiye, ihram giyen herkese; kadın, erkek,
abdestli, abdestsiz, hayızlı, cünüb vs. herkese müstehabtır.