|
|
(Tablo 1) Bunun misali (Tablo 1)
ölen kişinin geride annesini ve oğlunu bh rakmasıdır. Burada annenin payı
1/6'dir, çünkü mirasçı olarak bir de oğul vardır. Oğul ise asabe olduğundan
geriye kalanın tamamını, yani 5 payı alır. Feraiz ilminde âlim
olanların, asabelere ayın harfi ile işaret ettikleri malumdur.1 Başka bir misal:
(Tablo 2) Bu misalin
açıklaması da önceki misalin açıklaması gibidir. Südüs (1/6) ile nısf
(1/2) veya sülüs (1/3) veya sülüsan (2/3) birlikte olduğunda ise, bunun aslı
-aşağıda gösterildiği gibi- 6'dır.
(Tablo 3) Bu misalde, ölen
kişinin geride annesi, kızı ve amcası kalmıştır. Burada anne 1/6, kız malın
yansını alır ki bu 3/6 demektir. Amca ise asabe olduğundan geriye kalan 2 payı
alır. - Başka bir misal:
(Tablo 4) Metinde asabe
kelimesini temsilen ayn ( £ ) harfi ile
gösterilen yerler, çeviri metninde doğrudan asabe kelimesiyle gösterilmiştir.
^Yayıncının notu) Burada ölenin annesi,
anabir olan iki kizkardeşi ve bir amcası kalmıştır. Başka bir misal:
(Tablo 5) Burada
ölenin geride annesi, iki kızı ve bir amcası kalmıştır. Bir meselede nısf
(1/2) ve sülüs.(1/3) varsa, meselenin aslı -aşağıda görüldüğü gibi- yine 6'dan
gelir.
(Tablo 6) Bu altı . meselenin
tümünün aslı -görüldüğü gibi- yine 6'dır. Kendisinde südüs (1/6) olan veya nısf
(1/2) ile südüs'ün (1/6) beraber olduğu veya sülüs (1/3) ile sülüsan'ın (2/3)
beraber olduğu veya südüs (1/6) ile nısfın (1/2) ve sülüs'ün (1/3) beraber
olduğu her meselenin aslı 6'dır.
Kendisinde rub
(1/4) ve südüs
(1/6) olan her meselenin
aslı -aşağıda görüldüğü gibi- 12'dir.
(Tablo/7) Burada, ölen kişinin
arkasında kocası, annesi ve oğlu kalmıştır. Koca, karısının oğlu bulunduğundan
ötürü terekenin 1/4'ini alır. Bu 3 pay demektir. Geriye 9 pay kalır. Anne 1/6
alır, bu da 2 paydır. Geriye kalan 7 payı ise asabe olduğu için kadının oğlu
alır. Eğer rub (1/4) ile
beraber sülüs (1/3) veya sülüsan (2/3) varsa, onun da aslı 12'dendir. Rub ile beraber
sülüs'ün misali şöyledir:
(Tablo 8) Rub (1/4)
ile beraber sülüseyn (2/3) varsa, onun misali şudur:
(Tablo 9) ■ • " Burada, ölenin
gerisinde kocası, iki kızı ve amcası kalmıştır. İki kız olduğundan dolayı
kocanın payı 1/4, iki kızın payı 2/3, geriye kalan mal ise asabe yoluyla
amcanındır. Kendisinde 1/8 ile 1/6
hisse aiacak olanların bulunduğu her miras -aşağıdn görüldüğü üzere- 24 paya
göre taksim edilir.
(Tablo 10) Kendisinde nısf (1/2)
ve geriye kalan payların bulunduğu her miras -aşağıda görüldüğü gibi- 2 pay
üzerinden taksim edilir.
(Tablo 11) Kendisinde iki tane
nısf (1/2) pay bulunan miras da -aşağıda görüldüğü gibi- 2 pay üzerinden
taksim edilir. .
(Tablo 12) Burada, ölen kişi
geride kocasını ve. ana-bababir olan kizkardeşini bırakmıştır. Koca 1/2 alır ki
bu 1 paydır, ana-bababir olan kızkardeş de 1/2 alır ki bu da 1 paydır; yani
malı eşit şekilde paylaşırlar. Kendisinde sülüs (1/3)
ve diğer payların bulunduğu miras -aşağıda görüldüğü üzere- 3 pay üzerinden
taksim edilir.
(Tablo 13) Kendisinde sülüsan
(2/3) ve diğer payların bulunduğu miras ,da -aşağıda görüldüğü gibi- 3 pay
üzerinden taksim edilir.
(Tablo 14) Burada ölen kişinin
geride iki kızı ve amcası kalmıştır. Terekenin 2/3'si kızlara verilir_._ki bu 2
paydır, geriye kalan 1 pay da asabe olarak amcaya verilir. Kendisinde sülüs (1/3)
ve sülüsan (2/3) bulunan miras da
-aşağıda görüldüğü üzere- 3 pay üzerinden taksim edilir.
(Tablo 15) Kendisinde rub (1/4)
ve başka payların
bulunduğu miras da -aşağıda görüldüğü gibi- 4 pay üzerinden
taksim edilir.
(Tablo 16) Kendisinde rub (1/4)
ve nısfın (1/2) bulunduğu miras da -aşağıda görüldüğü üzere- 4 pay üzerinden
taksim edilir.
(Tablo 17) Kendisinde sünıün
(1/8), ve diğer payların bulunduğu miras da -aşağıda görüldüğü gibi- 8 pay
üzerinden paylaştırılır.
(Tablo 18) Kendisinde sümün
(1/8), nısf (1/2) ve diğer payların bulunduğu miras da -aşağıda görüldüğü
üzere- 8 pay üzerinden paylaştırılır..
(Tablo 19)
Meselelerin Asıllarının Kısımları Malum olduğu üzere
yedi asıl mesele vardır ve bunlar iki kısma ayrılır: 1. Avl
yapılan meseleler ki bunlar 6-12 ve 24 paya ayrılan miras meselelerinde
sözkonusudur. 2. Ebediyyen
avledilmeyen meselelerdir ki bunlar da 2-3-4 ve 8 pay üzerinden taksim edilen
miras meseleleridir. Miras paylarının
avledilecek kısımlanyla, avledilemeyecek kısımlarının anlaşılması için
meselelerin tümünü araştırıp İncelemek gerekir. Âlimler feraiz meselelerini
iyice araştırdıktan sonra avledilecek ve avledilemeyecek kısımları
açıklamışlardır. Avi'ın Tarifi
Avlugal.ta yükselmek
ve alçalmak mânâlarına gelir; bazen
meyletmek, zulmetmek, haddi aşmak anlamlarında da kullanılır. Şu ayette
bu şekilde kullanılmıştır: Doğru yoldan
sapmamanız için hakikate en yakın olanı budur. (N'isa/3) Yani bu. zulmetmemeniz
için en uygun yoldur. . Avi'ın ısuîahî mânâsı
ise, 'miras paylarının toplam sayısını artırmak, miras paylarını inceltmek
(azaltmak)' demektir. Böylece varislerin paylarında eksiklik meydana gelir. Avi'ın Meşruiyetinin Delili
liz. Peygamber ve 1
iz. Ebubekir döneminde ferdiz meselelerinde avl yaoıimam-şLir. Miras paylarında
ilk defa av! yapan kişi Hz. Ömer'dir. Onun dönerrunde bir mesele çıkmıştı,
feraizde uygulanmakta olan pay sistemi bü meseleyi halletmekte yetersiz
kalmıştı. Bu hususta Hz. Ömer ashab ile istişare ettiğinde Zeyd b. Sabit, avl
yapmasını tavsiye etti. Bunun üzerine Hz. Ömer şöyle dedi: 'Allah'a yemin
ederim ki ben, Allah Teâlâ'nın kimi takdim edip kimi tehir ettiğini
bilmiyorum. Ben, malı hisselere ayırarak
hepinize taksim etmekten daha uygun bir
yol bulamıyorum'. Hz. Ömer böylece
mirasçıların paylarını avletti, sahabîler de bu hususta ona muvafakat ettiler.
Sonra da İmam Şafii'nin de içlerinde bulunduğu
âlimlerin cumhuru avl meselesini kabul ettiler. Daha ileride. -Allah'ın
izniyle- içerisinde avi'ın bulunduğu örnekler verilecektir. Avledilen Mirasların Pay
Miktarlarının Ne Kadar
Olacağı
Avledilen mirasların
6-12 ve 24 paya ayrılan miraslar olduğunu söylemiştik, 6 Paya Ayrılan
Miras Malının Avledilmesi • 6 paya ayrılan miras
malı -aşağıda da görüleceği gibi- avledilerek 7, 8, 9 ve 10 paya
çıkarılabilir. '
. (Avl)
(Tablo 20) Burada, ölenin kocası
malın yarısını (1/2), ana-bababir olan iki kızkardeş ise 2/3'sini alırlar.
Miras 6 pay, avlediidiği takdirde 7 pay üzerinden taksim edilir. (3/6'ü koca
alırsa, geriye 3 pay kalır. Bunun sülüsan'ı (2/3'si) ise 4
paydır.) • 6 paya ayrılan
mirasın, avledilerek 8 paya çıkarılmasının misali ise şu şekildedir: (Avl)
(Tablo 21) Bu meselede koca
terekenin yansını (msf) alır ki bu 3 paydır, iki kiz-kardeş de 2/3'sini
(sülüsan) alırlar, bu da 4 paydır, anne ise 1/6 (südüs) alır, bu da 1 paydır.
Burada 6 paya ayrılan miras avledilerek paylar 8'e çıkarılmıştır. • 6 payın avledilerek
9 paya çıkarılmasının misali İse şöyledir: (Avl)
(Tablo 22) Burada koca nısf (1/2)
alır ki bu 3 paydır, bababir olan iki kızkardeş sülüsan (2/3) alır, bu da 4 pay
eder, anabir olan iki kızkardeş de sülüs (1/3) alır, bu da 2 paydır. Bu paylar
6 payı aştığından, 6 paya ayrılan miras avledilerek paylar 9'a çıkarılır. 6 paya ayrılan mirasın
avledilerek 10 paya çıkarılmasının misali ise şudur: (Avl)
(Tablo 23) Burada koca, nısf
(1/2), ana-bababir olan kızkardeşler sülüsan (2/3), anabir olan kızkardeşler
sülüs (1/3), anne ise südüs (1/6) alır. Bu paylar 6 payı geçtiği için
avlediierek 10 paya çıkarılır. 12 Paya Ayrılan
Mirasın Avledilmesi
12 paya ayrılan miras
avledilerek 13-14-15 ve 17 paya çıkarılır. • 12 paya ayrılan
mirasın avledilerek 13 paya
çıkarılmasının misali şöyledir: (Avl)
(Tablo 24) Burada, ölenin karısı
rub (1/4), ana-bababir olan iki kızkardeşi
sülüsan (2/3) ve anabir olan kızkardeşi de südüs (1/6) alır. Bu paylar,
12 payı geçtiği için avledilerek miras 13 paya çıkarılır, • 12 paya ayrılan
mirasın avledilerek 15 paya
çıkarılmasının misali de şöyledir: (Avl)
(Tablo 25) • 12 paya ayrılan
mirasın avledilerek 17 paya çıkarılmasının misali şöyledir: (Avl)
(Tablo 26) Burada, ölenin hanımı
1/4 alır ki bu 3 paydır, ana-bababir olan kiz-kardeşleri 2/3 alır, bu da 8
paydır, anabir erkek kardeşi 1/3 alır, bu da 4 paydır, annesi ise 1/6 alır, bu
da 2 paydır. Bu paylar 12 payı geçtiği için, paylar 17'ye çıkarılmıştır. 24 Paya Ayrılan
Mirasın Avledilmesi
24 paya ayrılan miras, avledilerek. sadece 27 paya çıkarılabilir. Bunun misali ise
şudur: (Avl)
(Tablo 27) Burada ölenin hanımı
1/8 ahr ki bu 3 paydır, İki kızı 2/3 alır, bu da 16 paydır, babası 1/6 aiır, bu
da 4 paydır, annesi 1/6 alır, bu da 4 paydır. Bu paylar, 24 payı geçtiğinden,
avl yapılarak paylar 27'ye çıkarılmıştır. Meselelerin Asıllarını Tesbit
Etmenin Kaidesi
Meselelerin
asıllarının Lesbit edilmesi şu tertib ve kaidelere göre yapılmalıdır: 1.
Meseledeki mahreçler birbirlerine benzemelidir. Meselâ iki tane 1/6 pay
olmalıdır. Ölenin, geride babası,
annesi ve oğlu kalırsa, -aşağıda olduğu gibi-iki tane 1/6 pay olur, miras ise 6
paya ayrılır; zira iki tane birbirine benzer pay bulunmaktadır.
(Tablo 28) 2.
Meseledeki mahreçler mütedahil olmalıdır. Yani en büyük pay, en
küçük paya taksim edilmelidir. Meseiâ paylar 1/3, 1/2 ve 1/6 şeklinde olursa, 2
ve 3 rakamının olduğu görülür, bunların ikisi de 6'ya dahildir. 3, 6'nın
yarısı, 2 de 6'nın 1/3'idir. Payların içinde 1/2 ve 1/8 payın bulunması halinde
de durum aynı şekildedir. Burada 2 ile 8 vardır. 2 ise 8'e dahildir. Çünkü 2,
8'i dört kere böicr. Tedahül yapılırken en büyük mahreç hangisiyse o esas
alınarak meseleye mahreç yapılır. I. Misal
(Tablo 29) II. Misal
' (Tablo 30) 3. Meseledeki mahrecier belli
adetlere bölünebilir olmalıdır. Meselâ 1/8 ve 1/6'de
olduğu, gibi. Çünkü burada 8 ve 6 vardır ve bunlar yanda tevafuk ederler. İkisi
de yarıya bölünebilir; sekizin yarısı dört, altının yansı üçtür. Ayrıca sekizde
dört, altıda da üç tane iki vardır. Tevafuk halinde bu iki
mahreçten birinin yarısı alınır, yani ya 8'in, ya da 6'mn yarısı alınır ve
diğer mahreç ile çarpılır ve çıkan sonuç o meselenin aslı kabul edilir. Meselâ
8'in yansı olan 4 alınarak 6 ile çarpılır (4x6=24) veya 6'nın yarısı olan 3
alınarak 8'le çarpılır (3x8=24) ve çıkan rakam (24) meselenin aslı kabul
edilir. Bkz. Tablo 31
(Tablo 30 Öyleyse bu ikisinin
mahreci hem 6'da, hem de 8'de vardır. Bunlar mütedahil olmadıkları (biri
diğerinin içine girmediği) için 8'i meselenin aslı olarak kabul ederiz. Ancak
mütevafık oldukları (ikisinin de yarısı bulunduğu) için. bir tanesinin yansım
alarak diğeriyle çarparız ve çıkan sonucu meselenin aslı kabul ederiz. Nitekim
daha önceki meselede bunu açıklamıştık. 4. Mahreçler
mutebayin olmalıdır (birbirine benzememelidir). Mahreçler mütedahil
de, muvafık da olmamalıdır. Meselâ paylar 1/4 ve 1/3 şekiinde olduğunda
buradaki 4 ile 3 arasında tebayün vardır. Çünkü bunların ikisi birbirine
benzemez ve biri, diğerine bölünemez; yani belli adetlere bölünemezler. İşte
böyle durumlarda biriyle diğerini çarpar, çıkan sonucu meselenin aslı kabul
ederiz. Bkz. Tablo 32
(Tablo 32) Hanımın payı olan 1/4
ile annenin payı olan 1/3'in arasında tebayün vardır; yani biri diğerine dahil
olmaz ve belli adetlere bölünemezler. Bu durumda biri diğeri ile çarpılır,
çıkan sonuç o meselenin aslı kabul edilir. Nitekim bu husus daha önceki şekilde
(Tablo 32) açıkça görülmektedir.. Meselelerin Tashihi
ve Tashih Etmenin
Yolu Daha önce,
mirasçıların paylarının kesirsiz olarak verilebildiği sayının en azının o
meselenin tashihi olduğunu söylemiştik. Eğer tereke, mirasçıların sayısına göre
taksim edilebilirse, taksimde sadece meselenin ash üzerinde durulur, tashihe
ihtiyaç kalmaz. Bu durumda -meselede avi yapılmamış ise- her mirasçının
meselenin aslındaki payı ne ise o verilir.
(Tablo 33) Meselâ ölenin
gerisinde 3 kardeşi, onların anneleri, 5 tane de amcası kalmışsa, bu meselenin
aslı 12'dir. Bu durumda 1/4'in mahreci olan 4'ü, 1/3'in mahreci olan 3 ile
çarparız. Çünkü ikisi mutebayindirler. 4 İle 3 çarpıldığında çıkan sonuç, yani
12 meselenin aslı oiur (4x3=12). Bu mesele aslından tashih edilmiştir; zira
mirasçıların her grubunun paylan kesirsiz (net) olarak tesbit
edilebilmektedir. Meselâ üç hanım terekenin 1/4'ini alır ki bu 3 paydır; her
kadına birer pay verilir. Anne-de terekenin 1/3'ini alır, bu da 4 paydır.
Böylece payların toplamı 7'ye ulaşır. Terekenin geri kalanını ise amcalar
alırlar, bu da 5 paydır; her amcaya 1 pay verilir. Böylece meseienin aslında
tashihe ihtiyacı olmadığı görülür. Başka bir ifade ile mesele aslından tashih
edilmiş olur. Çünkü meselenin aslından taksim olunması, tashih yapmaktan daha
makbuldür. Meseleyi uzatmanın faydası da yoktur. Avl yapıldığı halde
mirasçıiann payı kesirsiz (net) olarak tesbit- edilebiliyorsa, tashihe gerek
yoktur. (Bkz. Tablo 33) (Avl)
(Tablo 34) Ash 12 olan meselenin
1/2'nin mahreci 1/4'dir. Bu da 2 eder. Onun 1/6'nin mahreci olan 6 ile
çarpılması gerekir. Çünkü iki mahreç arasında muvafakat vardır, ikisi de net
olarak ikiye bölünebilir. Böylece mesele 17'ye çıkar. İki nine terekenin
1/6'ini avl yapılmış olarak alırlar ki bu 12 eder (2 paydır), her nine 1 pay
alır. Üç zevce de terekenin 1/4'ini avl yapılmış olarak alırlar, bu da 3
paydır, her hanıma 1 pay verilir. Kızkardeşler de (ana-bababir dört kızkardeş)
avledilmiş olarak terekenin 1/3'ini alırlar, bu da 4 paydır, her kızkardeşe 1
pay verilir. Bababir olan kızkardeşler ise avledilmiş olarak malm 2/3'sinİ
alırlar, bu da 8 paydır, herbirine birer pay verilir. Bu meseleye feraiz
ilminde Ümmü'l-Eramil adı verilir. Her grubun paylan,
meselenin aslından veya avledilmesinden sonra onların adetierine göre net
olarak taksim edilemezse, meselenin
tashih edilmesi vacib olur. Meselenin aslı, her grubun paylarının net
olarak verilebileceği en az sayıya bağlanır. Meselenin tashihi şu tertip üzere
yapılır: 1.
Meseledeki kesir, -aşağıda olduğu gibi- mirasçılardan bir grup üzerinde olmalıdır.
(Tablo 35) Bu meselenin aslı
6'dır. Çünkü payların içinde iki tane 1/6 pay vardır, mahrecieri aynıdır ve en
büyük rakam 6'dır. Burada baba 1/6, anne 1/6 alır, geriye kalan mal ise erkek
çocuklara verilir, bu da 4 paydır. Oysa bu 4 payın üç erkek çocuğa net ve eşit
olarak paylaştırılması mümkün değildir. Bu durumda mesele tashih edilir. Bu
grubun paylan ve sayıları veya sayılan ve paylan arasında tebayün veya tevafuk
vardır. Burada tedahül ve temasül'e itibar edilmez. Çünkü o zaman her pay
taksim edilir. Grubun sayıları ile paylar arasında tebayün olduğu takdirde
meselenin aslı grubun adedi ile çarpılır, çıkan netice meselenin tashihidir.
Nitekim bu önceki meselede geçmişti. Meselenin aslı olan 6 rakamı, çocukların
sayısı olan 3 ile çarpılır (3x6=18), böylece mesele tashih edilmiş olur. Payın
yarısı, bu grubun fertlerine verilir, sonra payın cüz'ü mirasçıların her
grubunun payı ile çarpılır. Böylece o grubun payı, fertlere taksim edilir.
Yukarıda zikrettiğimiz meselede, üç erkek çocuğun paylarının sayısı dört
olduğuna, dört de üçe bölüneme-yeceğine göre payın cüz'ü (3 pay) -ki grubun
fertlerinin adedi üçtür- 4 ile çarpılır (3x4-12) ve çıkan sonuca göre onlar
arasında taksim edilir. Böylece her
çocuğun payı 1/4
olur. Zira 12'nin
1/3'i 4ıtür. Eğer Gruptakilerin sayısı ile paylar
arasında tevafuk varsa, fertlerin sayısı meselenin aslıyla çarpılır, böylece
mesele .tashih" edilmiş olur. Sonra o payın yarısı, mirasçıların
herbirinin payı ile çarpılır, çıkan netice mirasçıların sayısına göre taksim
edilir. (Bkz. Tablo 36)
(Tablo 36) Bu misalde meselenin
aslı 6'dır. Çünkü 1/2 ile 6 arasında tedahül vardır. 1/6'in mahreci olan 6 alınır ve meselenin
aslı yapılır. Kocanın payı malın yarısı olduğu için, bu 3 paydır. Ninenin payı
1/6'dir, bu da 1 paydır. Geriye kalan 2 pay da amcalarındır. Fakat 2 pay, dört
amcaya kesirsiz olarak paylaştırılamayacağından, amcaların sayısı İle pay
sayısı olan 2 çarpılır. Çünkü amcaların sayısı ile pay arasında yarım'ia
tevafuk vardır, yani amcaların sayısı olan 4 ve payların sayısı olan 2, tam
olarak ikiye bölünebilir; birinin yansı 2, diğerinin yarısı da 1 olur. Zira
paylar arasında yarırn'da tevafuk vardır. Bu çarpımın neticesi ise meselenin
taksimidir (2x6=12). Sonra payın yansı, mirasçıların herbirinin payı ile
çarpılır ve çıkan netice fertlerin sayısına göre taksim edilir. 2. Bir
grubun değil de iki, üç veya dört grubun payı kesirli oiursa (yani kesirsiz
dağıtılması mümkün olmazsa), meselenin tashihi için her grubun fertlerinin
sayısı ve payı dikkate alınır. Eğer mübayenet varsa, her grubun fertlerinin
toplam sayısı alınır veya muvafakat varsa vufku alınır, bu dört nisbet arasında
temasül, tedahül, tevafuk ve tebayün olup olmadığına bakılır. Eğer temasül
varsa, bir misli alınarak meselenin aslıyla çarpılır. Tedahül varsa en büyük
rakam alınarak meselenin aslıyla çarpılır. Tevafuk varsa vufku (yarısı)
alınarak diğer paylarla çarpılır, bunun neü-cesiyle de meselenin aslı çarpılır.
Tebayün varsa, fertlerin payları birbirleriyle çarpılır, çıkan sonuç da
meselenin aslıyla çarpılır. Böylece mesele tashih edilmiş olur. Meselenin daha
İyi anlaşılması için birkaç misal verelim: I. Misal/Fertlerin Sayısının
Temasülü
(Tablo 37) Bu meselede inkisar
iki grup üzerinde olur: yani anabir olan beş kardeş ile beş amcanın paylan
kesirli olur. Meselenin aslı 6'dır. Çünkü bu iki şeyin mahreci arasında tedahül
vardır. (1/3, 1/6). Annenin payı 1/6'dir, bu 1 paydır. Anabir kardeşlerin payı
1/3'dir, bu da 2 paydır. Bu onlara taksim edilemez. Amcaların payı ise asabe
olması bakımından 3'tür. Bu da kesirsiz olarak' taksim edilemez. Bu durumda
anabir kardeşlerin sayısı. ile payları arasında tebayün olduğu görülür. Bu
durumda fertlerin sayısı alınarak muhafaza edilir. Sonra amcaların sayısı ile
payların sayısı arasında da tebayün olduğu görülür. Onların sayısı da muhafaza
edilir. Sonra muhafaza edilen fertlerin toplam sayısı ile paylar arasında
temasül olduğu görülür. Zira hem anabir olan kardeşlerin, hem de amcaların
sayısı 5'tir. Bu durumda biri alınarak meselenin aslıyla (12 ile) çarpılır,
çıkan sonuç meselenin tashihidir. Sonra misli alınarak, fertlerin sayısıyla
çarpılır. Daha önce de belirttiğimiz gibi buna payın cüz'ü denir. Mirasçılardan
her grubun sayısıyla, her grubun payı çarpılır. Böylece her grubun payı
fertlerinin sayısına göre taksim edilir. II. Misal/Fertlerin
Sayısının Tedahülü
(Tablo 38) Bu meselenin aslı
6'dır. Çünkü 1/6 ile 1/3 arasında tedahül vardır. Annenin payı 1/6'dir, geriye
5 pay kalır. Anabir olan kardeşlerin payı 1/3'dir, bu da 2 paydır. Fakat bu 2
pay onlara kesirsiz olarak taksim edi -lemez, çünkü kardeşler dört tanedir.
Fakat pay sayısı ile kardeşlerin sayısı arasında tedahül vardır, yani hem 6,
hem de 4 kesirsiz olarak ikiye bölünür. Bu durumda fertlerin, sayısının yarısı
alınarak -ki bu 2'dir- muhafaza edilir. Amcaların payı ise -ki asabe yoluyla
alırlar- 3'tür. Bu 3 pay da dört amca arasında kesirsiz olarak taksim edilemez.
Ayrıca biri, kesirsiz olarak ikiye bölünür, diğeri ise bölünemez. Birinin 1/3'i
vardır, diğerinin yoktur. Bu durumda amcaların sayısı da muhafaza edilir. Sonra
amcaların sayısı olan 4 ile anabir olan kardeşlerin sayısı olan 2 arasında
tedahül olduğunu görürüz. 2, 4'ün içinde bulunduğundan en büyük rakam olan 4
alınır ye meselenin aslı olan 6 ile çarpılır (4x6=24), çıkan sonuç meselenin
tashihidir. Sonra bir payın cüz'ü amcaların.sayısı olan 4 ile çarpılır -kî her
grubun payıdır- çıkan sonuç her grubun sayısının göre taksim edilir. III. Misal/Fertlerin
Sayısının Tevafuku
(Tablo 39) Bu meselede 1/6 ve 1/3
pay sahibiyle beraber, asabe yardır. Meselenin aslı 6'dır. Burada annenin payı
1/6'dir, anabir olan onbeş kardeşin payı 1/3'dir, geriye kalan malı ise asabe
yoluyla on amcaya alır. Anabir olan-onbeş kardeşin payı 2 olduğundan, 2 payın
onbeş kardeşe kesirsiz olarak paylaştırılması mümkün değildir. Pay ile
kardeşlerin sayısı arasında tebayün vardır. Bu durumda kardeşlerin sayısı
muhafaza edilir. Terekenin geri kalanını asabe yoluyla alan amcaların payı ise
3'tür. Bu 3 payın on amcaya kesirsiz olarak taksim edilmesi imkânsızdır. Çünkü
paylar ile sayıları arasında tebayün vardır. Amcaların sayısı olan on ile
kardeşlerin sayısı olan onbeş arasında tevafuk olduğunu görüyoruz. Kardeşlerin
sayısı olan onbeşin içinde üç tane beş, amcaların sayısı olan on'un içinde ise
iki tane beş vardır. Amcaların sayısının yarısı olan 5 rakamı alınır,
kardeşlerin sayısı olan 15 ile çarpılır, çıkan sonuç da meseienin aslıyla (6 ile) çarpılır, çıkarı
sonuç meselenin tashihidir; yani meselenin aslı olan 6 ile neticede ortaya
çıkan rakam çarpılır (15x2=30). Neticede ortaya çıkan rakam 180'dir. Bu, meselenin tashihidir. Sonra
sehm'in parçası (30) alınarak her varisin payı ile çarpılır, ortaya çıkan sonuç
her grubun payıdır ki fertlerin sayısına göre taksim edilir. IV. Misal/Fertlerin
Sayısının Tebayünü
(Tablo 40) Bu meselede 1/6 ve 1/3
pay sahibi vardır. Meselenin aslı 6'dır. Burada anabir olan üç kardeşin payının
onlar arasında kesirsiz olarak taksim edilmesi mümkün değildir. Çünkü onların
sayıları ile payları arasında tebayün vardır. Onların sayısı olan 3 ile
amcaların sayısı olan 2'ye baktığımızda aralarında tebayün. olduğunu görürü?..
Bu durumda birinin sayısının yansı alınarak diğerinin sayısıyla çarpılır (3x2=6)
bunun sonucunda çıkan 6 rakamı sehm'in parçasıdır. Onu meselenin aslı olan 6
İle (6x6=36) çarptığımızda 36 olduğunu görürüz ki bu, meselenin tashihidir.
Sonra sehm'in cüz'ü (6) her grubun payı ile çarpılır, çıkan sonuç fertlerin
sayısına göre taksim edilir. |