|
|
(Tablo 141) Birinci meselede
hünsanm erkek olduğu farzedilmiştir. Burada iki erkek çocuk mirasçı olmuşlar ve
terekeyi eşit şekilde paylaşmışlardır. Bu meselenin aslı, çocukların sayısı
olan 2'dir; her çocuk 1 pay alır. İkinci meselede hünsa
kadın olarak farzedilmiş ve meselenin aslı çocukların sayısı olan 3 olmuştur,
erkeğe 2 pay, kadına (hünsa'ya) 1 pay verilir ki meselenin aslı arasında
tebayün vardır, çünkü biri 2, diğeri 3'tür. Bu durumda onların biri diğeriyle
çarpılır 2(x3=6), çıkan sonuç iki meseleyi cemeden rakamdır. Bu 6 paydan,
hünsa ve diğer kardeşin paylarının en azı verilir. Hünsa'nın erkek olması
halinde, diğer erkek çocuğa 3 pay düşer, bu 3 pay onun birinci meseleden olan
payıdır, ikinci meselenin aslıyla çarpılmıştır. Hünsa'ya da geçen nedenden
ötürü 2 pay verilir. Eğer hünsanm kadın olduğuna karar verilirse erkek çocuk 4
pay alır, bu da onun ikinci meseledeki payıdır, birinci meselenin aslıyla
çarpılmıştır. Hünsa ise 2 pay alır, bu da onun ikinci meseledeki payıdır,
birinci meselenin aslı ile çarpılmıştır. Böylece erkek çocuğa 3 pay verilir ki
bu onun payının en azıdır. Hünsa'ya 2 pay verilir ki bu da onun payının en
azıdır. Geriye kalan 1 pay ise hünsa'nm durumu kesinlik kazamncaya kadar
bekletilir; hünsanın erkek olduğuna karar verilirse, o 1 payı alır, eğer kadın
olduğuna karar verilirse, o 1 payı kardeşi aiır. Veya hünsa ite diğer kardeş o
pay hususunda anlaşırlar. Başka bir misal olmak
üzere Tablo 142'deki meseleyi ele alalım:
(Tablo 142) Bu meselede kızın payı
yarım (1/2) olduğundan kız terekenin yarısını alır. Hünsa ise her halükârda
asabe olarak geriye kalanı alır. Eğer erkek olursa, o kendisine asabe olur;
eğer kadın ise, başkasıyla beraber asabedir. Bu meselede terekeden geriye
birşey kalmaz. Çünkü hünsanın erkek veya kadın olduğuna karar verilmesi
meseleyi değiştirmez, zira meselenin aslı, yarının (1/2) mahreci olan 2rdir;
herbirine 1 pay verilir. Başka bir misal olarak
Tablo 143'deki meseleyi ele alalım: (2) (3) (3)
(Tablo 143) Bu meselede ölenin
mirasçı olan dallan olduğundan zevce 1/8 alır. Hünsa erkek olursa bizzat
kendisi asabe olur, eğer zevce olursa oğulla beraber asabe olur. Her iki
durumda da onlar asabe yoluyla geri kalan malı alırlar. Bu meselenin aslı
24'tür. Bu da 1/6'in mahreci olan 6'nın yarısı ile 1/8'in mahreci olan 8
çarpılarak -çünkü ikisi de ikiye bölünebilir-elde edilmiştir. Zevce 3 pay alır
ki bu malın 1/8'idir. Anne 4 pay alır, bu da malın 1/6'idir. Geriye kalan 17
payı ise asabeler (oğul ve hünsa) alır. Bu paylar dörde taksim
olunamayacağından -eğer hünsa erkek olursa-meselenin aslı fertlerin sayısıyla
çarpılarak (2x24=48) mesele tashih edilir. Bu durumda zevce 6 pay, anne 8 pay,
hünsa 11 pay, oğul da 11 pay alır; eğer hünsa kadın kabul edilirse meselenin
aslı 3 ile çarpılarak (3x24=72) tashih edilir. Bu durumda zevce 9 pay, anne 12
pay, hünsa 17 pay, oğul da 34 pay alır. Sonra iki meselenin aslına bakıldığında
aralarında tevafuk olduğu görülür, çünkü 48'in l/8ıi 6 eder, 6'nın 1/3'i ise, 2
eder, 72'nin 1/8'i 9 eder, 9'un 1/3'i de 3 eder. Böylece derleyici mesele 144
olur. Bu da 484, üç erkeğin meselesinin payının cüzüyle (3) çarpmak suretiyle
elde edilir veya 72, zevcenin meselesinin payının parçasıyla (2) çarpmak
suretiyle elde edilir. Bu durumda zevce 18 pay alır, çünkü her İki halde de
onun payı değişmez. Anne 24 pay alır, onun payı da her iki durumda değişmez.
Hünsa, kadınsa 34 pay alır, çünkü onun payının en azı budur. Hünsa erkek olursa
oğul 51 pay alır, çünkü onun payının en azı budur. Geriye kalan 17 pay,
hünsanın durumu kesinleşinceye kadar bekletilir; hünsanın kadın olduğuna karar
verilirse 17 payı oğul alır, hünsanın erkek olduğuna karar verilirse bu 17
payı hünsa alır. Başka bir misal olmak
üzere Tablo 144'deki meseleyi ele alalım: (D (2)
(Tablo 144) Hünsa erkek olursa
bizzat asabe olur ve terekenin tümünü alır. Hünsa kadın olursa, terekenin
yarısını alır, çünkü kendisinden başka kız yoktur ve onu asabe yapacak kimse de
yoktur. Bu durumda amca asabe olur, ancak hacbedemez. Birinci meselenin aslı
l'dir, ikinci meselenin aslı ise 2'dir. Onları derleyici rakam da 2'dir. Bu,
meselelerin aslının birinin diğeriyle çarpılmasıyla (1x2=2) elde edilir, çünkü
iki meselenin asılları mütebayindir. Hünsanın kadın olduğuna karar verilirse,
ona derleyici meselenin aslı üzerinden 1 pay verilir, çünkü bu, onun payının en
azıdır. Amcaya birşey verilmez, çünkü hünsanın erkek olduğuna karar verilme
ihtimali vardır. Bu durumda hünsanın hali kesinleşinceye kadar terekenin yarısı
bekletilir; hünsanın erkek olduğuna karar verilirse bekletilen malı alır,
hünsanın kadın olduğuna karar verilirse, bekletilen malı amca alır. Hünsanın durumuna karar verilemezse,
bekletilen mal hususunda hünsa ile amca anlaşırlar. Başka bir misal olarak
Tablo 145'deki meseleyi ele alalım: (D (D
(Tablo 145) Birinci meselenin
aslı, kocanın payının mahreci1 olan 2'dir. İkinci meselenin de aslı 2'dir.
Öyleyse onları derleyici rakam da 2 olur, çünkü her iki meselenin asılları
mütevafıktır. Burada koca her durumda malın yarısını alır, çünkü ölenin
mirasçı olan dalı yoktur. Hünsa erkek kabul edilirse amcayı hacbederek -çünkü
o ölen kişiye daha yakındır- geriye kalan malı asabe yoluyla alır. Hünsa kadın
kabul edilirse zevi'l-erham'dan sayılır, ancak geriye kalan malı asabe yoluyla
alır. İhtiyatla amel etmek için hünsa ile amcaya mirastan alabilecekleri
hissenin en azı verilir ki bu da hünsanın durumu kesinleşinceye kadar ikisine
de mirastan hisse vermemek demektir. Bu durumda hünsanın hali kesinleşinceye
kadar terekenin yarısı bekletilir; hünsa erkek olursa' terekenin bekletilen
yarısını alır, hünsa kadın olursa terekenin bekletilen yarısını amca alır,
hünsanın erkek veya. kadın olduğuna karar verilemezse, terekenin bekletilen
yarısı hususunda hünsa ile amca anlaşırlar. Allah hakikati daha. iyi bilir. Mirasçılar İçinde,
Mefkud'un Bulunduğu Meseleler
Mirasçılar içinde,
kaybolan bir kişinin (mefkud'un) bulunduğu meselelerle ilgili olarak Tablo
146'daki meseleyi ele alalım: (D (D
(Tablo 146) Burada ölenin mirasçı
olan bir dalı olmadığından koca terekenin yarısını (1/2) alır. Birdan fazla
kardeş olduğu için anne 1/6 alır. Anabir olan kardeş 1/6 alır. Ana-bababir olan
kardeş ise geriye kalan malı asabe yoluyla alır. Birinci meselenin aslı, 1/6'in
mahreci olan 6'dır. Yarımın (1/2) mahreci olan 2 de 6'ya dahildir. 6 payın 3'ü
kocaya, l'i anneye, l'i anabir olan kardeşe, l'i de ana-bababir olan kardeşe
verilir. İkinci meselede ise
kaybolan kişi ölü sayılarak malın yarısı kocaya, 1/3'i anneye, 1/6'i de anabir
olan kardeşe verilir. Burada meselenin aslı, 1/6'in mahreci olan 6'dır. Bu altı
payın 3(ü kocaya, 2'si anneye, l'i de anabir olan kardeşe verilir. Ana-bababir
olan kardeşe ise, ölü sayıldığı için birşey verilmez İki meselenin aslına
bakıldığında onların mütemasil oldukları görülür. Öyleyse iki meseleyi
derleyen- (cemeden) rakam 6'dır. Bu 6 payın 3'ü kocaya, l'i de anabir kardeşe
verilir, çünkü kaybolan kişinin ölü veya diri olması bunların payını etkilemez.
Anneye de 1 pay verilir, çünkü bu onun payının en azıdır. Geriye kalan 1 pay
ise, kaybolmuş olan ana-bababir kardeşin.ölü veya diri olduğu anlaşıhncaya
kadar bekletilir; kaybolan kişi ölü değilse o payı alır, kaybolan kişinin
öldüğü anlaşılırsa o payı anne alır. Başka -bir misal olmak
üzere Tablo 147'deki meseleyi ele alalım: (3) (O (3)
(Tablo 147) Birinci meselenin aslı
-kaybolan kişi diri kabul edilirse- 24'tür. Bu da 1/8'in mahreci olan 8'in
yarısı ile 1/6'in mahreci olan 6 çarpılarak elde edilmiştir, çünkü 6 ile 8
ikiye bölünebilir. Burada kadın 1/8 alır ki bu 3 pay eder. Baba 1/6 alır, bu da
4 pay eder. Anne de 1/6 alır, bu da 4 pay eder. Geriye kalan 13 pay ise kız ile
kaybolan oğulun hakkıdır, erkeğe 2, kıza 1 pay verilmek suretiyle paylaştırılır
Ancak 13 payın onlara taksim edilmesi mümkün olmadığından -çünkü 13, kesirsiz
olarak üçe taksim edilemez- meselenin tashih edilmesi gerekir. Bu da meselenin
aslı ile fertlerin sayısı çarpılarak (24x3=72) yapılır, çünkü fertlerin
sayısı ile meselenin aslı
arasında tebayün vardır.
Bu 72 payın
taksimi şu şekildedir: Kocaya 9
pay, babaya 12 pay, anneye de 12 pay, kıza 13 pay, kaybolan oğula da 26 pay
düşer. İkinci meselenin aslı
da 24'tür. Bu meselede kaybolan kişi ölü kabul edilmiştir. Buna göre kadın 3
pay alır, anne 4 pay alır; kaybolan kişinin ölü veya diri olması anne ile
kadının payını etkilemez. Kız 12 pay, baba 5 pay alır. Baba 5 payın dördünü pay
olarak, birini de asabe yoluyla alır. Kaybolan çocuk ölü kabul edildiği için
ona birşey kalmaz. İki mesele onları
cemedici 72 ile tashih edilir, çünkü birinci meselenin tashihi 72'dir, ikinci
meselenin aslı ise 24'tür. Her ikisi de 24'e taksim olur. Öyleyse derleyici
(cemedici) rakam 72'dir. Birinci meselenin tashihi olan 72, 1 ile çarpılır
(72x1=72) ve netice her varise payının en azı verilerek taksim edilir -çünkü
en ihtiyatlı yol budur- ve geriye kalan bekletilir. Eş ile annenin payları
değişmeyeceği için onlar haklarım tam olarak alırlar. Baba, hakkının en azı
olanı alır ki bu 12 paydır. Kız, hakkının en azı olanı alır, bu da 13 paydır.
Geriye kalan 26 pay kaybolan kişinin ölü veya diri olduğu anlaşıhncaya kadar
bekletilir; eğer yaşıyorsa bekletilen 26 payı alır, öldüğü anlaşılırsa
bekletilen 26 payın 3'ü, red yoluyla babaya, 23'ü de red yoluyla kıza verilir.
Allah hakikati daha iyi bilir. AlIah Teâlâ'nın
tevfik-i ilahisiyle Feraiz bahsi tümüyle sona erdi. |