Gözler Onu İdrak Edemez

بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

لاَ تُدْرِكُهُ اْلاَبْصَارُ وَهُوَ يُدْرِكُ اْلاَبْصَارَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ

"Gözler O'nu idrak edemez ama O, gözleri idrak eder. O, en gizli şeyleri bilendir, (her şeyden) hakkıyla haberdar olandır." (En'âm, 6/103)

Yüce Allah’tan başka her varlık sonradan olmuştur. O, sonradan olan varlıklara hiçbir yönden benzemez. Rabbimiz, kendisi hakkında bizim hatıra getirdiklerimizin de ötesinde bir varlıktır. Bu sebeple insanın tasavvuru ve tahayyülü O’nu idrakten acizdir.

İdrak; kelime olarak “arzulanan bir şeye ulaşma” anlamına gelmektedir. Mecaz olarak da “duyu organının duyulur şeyi algılaması veya aklın soyut bir varlık ya da manayı kavraması” manasında kullanılır. Ayet-i kerimede geçen “idrak” kelimesi bu iki anlamı da kapsamaktadır; yani  وَهُوَ يُدْرِكُ اْلاَبْصَارَ “Gözler O’nu idrak edemez” ifadesiyle hem Allah’ın gözle görülür maddî ve cismanî bir varlık olmadığı hem de zatından başka hiçbir varlık tarafından O’nun gerçek varlığının ve mahiyetinin bütünüyle bilinip kuşatılamayacağı ortaya konmuştur.

Allah’ın zatına bu dünya gözüyle ulaşmak, onun hakikatini kavramak mümkün değildir. Çünkü göz O’nu görecek kabiliyette yaratılmamıştır. Ahirette Allah’ın görülüp görülemeyeceği konusunda ise mezhepler arasında ihtilaflar olmakla birlikte, konu ile ilgili âyet ve hadisler Allah’ın ahirette görülebileceğine işaret etmektedir.

Mutezile mezhebine mensup âlimler, daha başka aklî ve naklî deliller yanında, özellikle bu ayete dayanarak Allah’ın, dünyada olduğu gibi ahirette de görülemeyeceğini ileri sürmüşlerdir. Ehl-i sünnet âlimleri ise, bu ayet-i kerimenin bâki olan Allah’ı bu dünyada fâni gözlerle görmenin imkânsızlığına işaret ettiğini; ahirette ise, insanların ölümsüz hâle getirilecek olan bedenlerindeki sonsuz bir görme imkânına kavuşturulmuş gözleriyle bâki olan Allah’ı görmelerinin mümkün olduğunu savunmuşlardır. Onlara göre ayette Allah’ı görmenin tamamen imkânsız olduğundan söz edilmemekte, O’nun tam olarak idrak edilmesinin imkânsız olduğu bildirilmektedir. Ayrıca Allah Teâlâ’nın ahirette görüleceğine dair başka deliller de vardır:

a.         Kur’an-ı Kerim’de şöyle denilmektedir:

وَلَمَّا جَاءَ مُوسَى لِمِيقَاتِنَا وَكَلَّمَهُ رَبُّهُ قَالَ رَبِّ اَرِنِى اَنْظُرْ اِلَيْكَ قَالَ لَنْ تَرَانِى وَلَكِنِ انْظُرْ اِلَى الْجَبَلِ فَاِنِ اسْتَقَرَّ مَكَانَهُ فَسَوْفَ تَرَانِى فَلَمَّا تَجَلَّى رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَكًّا وَخَرَّ مُوسَى صَعِقًا فَلَمَّا اَفَاقَ قَالَ سُبْحَانَكَ تُبْتُ اِلَيْكَ وَاَنَا اَوَّلُ الْمُؤْمِنِينَ

“Musa tayin ettiğimiz vakitte (Tur’a) gelip de Rabbi onunla konuşunca, ‘Rabbim! Bana (kendini) göster, seni göreyim!’ dedi. (Rabbi); ‘Sen beni asla göremezsin. Fakat şu dağa bak, eğer o yerinde durabilirse sen de beni göreceksin!’ buyurdu...” (Arâf 7/143)

Ehl-i sünnet bilginleri, bir peygamberin Allah’tan mümkün olmayan bir şeyi istemeyeceğinden hareketle, Allah’ı görmenin mümkün olabileceği kanaatine varmışlardır. Şayet Ru’yet mümkün olmasaydı, Musa (a.s), O’nu görme isteğinde bulunmazdı. Çünkü Allah’ın görülemeyeceğini bilir ve muhal olanı istemezdi.

b.         Şu ayet-i kerime de Allah’ın cennette görülebileceğini teyit etmektedir.

وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ نَاضِرَةٌ - اِلَى رَبِّهَا نَاظِرَةٌ

“O gün birtakım yüzler aydındır. Rablerine bakarlar. ” (Kıyâme, 75/22-23)

Ayrıca, inkârcıların ahiretteki mahrumiyetleriyle ilgili olarak

كَلاَّ اِنَّهُمْ عَنْ رَبِّهِمْ يَوْمَئِذٍ لَمَحْجُوبُونَ

“Hayır, şüphesiz onlar, kıyamet günü Rablerini görmekten mahrum bırakılacaklardır.” (Mutaffifîn, 83/15) buyrulan ayet de ru’yetin mümkün olduğuna delildir. Zira “mahrum olma (perdelenme)” ifadesi sadece inkârcılar için kullanıldığına göre müminler rablerini görebileceklerdir. Ancak bu görmenin keyfiyeti âhiretteki hâl ve şartlara göre olacaktır.

c.         Peygamberimiz ayın on dördüne rastlayan bir gecede aya bakarak şöyle buyurdu:

إِنَّكُمْ سَتَرَوْنَ رَبَّكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ كَمَا تَرَوْنَ هَذَا، لاَ تُضَامُّونَ فِي رُؤْيَتِهِ

“"Şübhesiz sizler şu Ay'ı görmekte nasıl sıkışıp üstüste yığılmanıza hacet kalmaksızın, hepiniz zahmetsizce görüyorsanız, kıyâmet gününde Rabb'inizi de öylece göreceksiniz. (Buhârî, 7526)

Bu âyet ve hadislerin ışığında, müminler, kıyamet gününde Allah’ı, mahiyeti bizce bilinmeyen bir biçimde görmeye nail olacaklardır.

Ayette geçen Latîf ve habîr, ifadeleri Allah’ın güzel isimlerindendir. Latîf ismi Allah’ın sevgi, merhamet, hoşgörü, ihsan ve ikramıyla bütün mahlûkatla birlikte kullarına karşı çok lütufkâr olduğunu ifade eder. Bu kelime özellikle “bütün olup bitenler gibi kullarının hâllerinden de eksiksiz haberdar olan” manasındaki habîr ismiyle birlikte kullanıldığı takdirde “her şeyi en ince ayrıntılarına kadar kusursuz bilen” anlamına gelmektedir. Bu sebeple ayet-i kerimenin sonunun meali şöyle yapılmıştır:

وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ

“O, en gizli şeyleri bilendir, (her şeyden) hakkıyla haberdar olandır.”

Sabri AKPOLAT