Bir ilmi tahsile başlamak isteyen
kimsenin o ilmi haddi veya resmi ile tasavvur etmesi; mevzuunu,
gayesini ve istimdadını bilmesi lâzımdır.
İZAH
İlimler şer'î ve gayri şer'î olmak
üzere iki kısımdır. Şer'î ilimlerden maksad tefsir, hadis, fıkıh ve
tevhiddir. Şer'i olmayan ilimler üç kısımdır:
1 - Edebî ilimler ki mecmuu 12'dir;
hatta bazıları 14'e çıkarmışlardır. Bunlar: Lügat, iştikâk, sarf,
nahiv, meânî, beyân, bedî; âruz, kafiye, şiir. nesir, kitabet,
kıraat, muhadara ve tarihtir.
2 - Riyazî ilimler : Tasavvuf,
hendese, hey'et riyaziye, hesap, cebir, musikî, siyaset, ahlâk ve
tedbîr'i menzil namlarıyla on kısımdır.
3 - Aklî ilimler : Mantık, münazara,
usul-i fıkıh, usul-i din, ilâhiyat, ta-biat, tıp, felsefe ve
kimya'dır.
Bir ilmi haddi ile tesavvurdan murad,
onu zâtıyatı itibariyle tarif etmektir. Meselâ; insanı konuşan
hayvandır diye tarif bir haddir. Resim: Bir şeyi âraz ile tarifte
bulunmaktır. İnsanı; gülen hayvandır diye tarif etmek, resmen
tariftir.
Heri İlmin aslı 10 şeydir. Kitabımızın
şârihi bunlardan dördünü (yani tarif mevzu, gaye ve istimdadı) beyan
etmiş, geriye kalanlarını bildirmemiştir Onlar da şunlardır: İlmin
kurucusu, ismi, şârih'in hükmü, meseleleri, mahmulü ve fazileti.
Bu ilmin ismi fıkıh, kurucusu Ebu
Hanîfe rahimehullah şâri'in hükmü Mükellefin kendine lâzım olan
hükümleri öğrenmesinin vücubu;
Meseleleri : Mükellefin fiilinden
bahseden her cümle.
Mahmulü : Beş hükümden (yani tarz,
vacip, sünnet, haram ve mekruhtan) birisidir. Meselâ, «Bu fiil
vacipdir», cümlesi böyledir.
Fazileti : Kelâm, tefsir, hadis ve
usul-i fıkıh'tan sonra bütün ilimlerin en şereflisi olmasıdır.
İman Konuları
