ـ1ـ عن عروة أنّ عَائِشَةَ رَضِىَ اللّهُ عَنْها قَالَتْ: ]أُنْزِلَتْ عَبَسَ
وَتَوَلَّى في ابْنِ أمِّ مَكْتُومٍ ا‘عْمى:
أتَى رسولَ اللّه #. فَجَعَلَ يَقُولُ: يَا رسُولَ اللّهِ أرْشِدْنِى، وَعِنْدَ
رسولِ اللّه # رَجُلٌ مِنْ عُظَمَاءِ الْمُشْرِكِينَ، فَجَعَلَ رسول اللّه #
يُعْرِضُ عَنْهُ وَيُقْبِلُ عَلَى اŒخَرِ وَيَقُولُ: أتَرَى بِمَا أقُولُ
بَأساً؟ فَيَقُولُ َ. فَفى هذَا أُنْزِلَتْ[. أخرجه مالك والترمذى .
1. (855)-
Urve anlatıyor: "Hz. Aişe (radıyallahu anhâ) buyurdu ki: Abese ve Tevellâ
suresi âmâ olan İbnu Ümm-i Mektum hakkında nâzil oldu. Şöyle ki: Bir gün Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in yanına geldi ve: "Ey Allah'ın Resûlü
beni irşad et" diye talebde bulunmaya başladı. O sıra Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm)'ın yanında müşriklerin büyüklerinden biri vardı. İbnu Ümm-i
Mektum'a cevap vermedi, o ısrar edince ondan yüzünü çeviriyor, öbürüne
yöneliyor ve: "(Tevhid üzerine) söylediklerimde bir beis görüyor musun?"
diye soruyordu. Müşrik: "Hayır!" diye cevap vermişti. İşte sure bunun
üzerine indi." [Tirmizî, Tefsir, Abese, (3328); Muvatta, Kur'ân 4, (1,
203).]
AÇIKLAMA:
Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in
vahiyle te'dibine sebep olan yüz buruşturma hadisesi, İbnu Ümmi Mektum'u
istiskal etmesinden ileri gelmiyordu. Müşrik muhatabıyla başlayan hususi
konuşmanın kesilmesini arzu etmemişti. İslâm hususunda onu iknâ edip imana
getireceğini ümid ediyordu. Âma olan İbnu Ümm-i Mektum talebinde ısrarlı
davranmıştı. Âma olmasa, durumu görecek, belki de bu kadar ısrar
etmeyecekti.
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) onun bu
ısrarından memnun olmayarak yüzünü buruşturup öbürüne yönelmiş idi. Öbürü
ise, yumuşayacak bir halde değildi, Muvatta'nın rivayetinde, Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm)'in tevhid üzerine yaptığı açıklamalardan sonra: "Bu
sözlerimde bir zarar, bir zorluk görüyor musun?" şeklindeki sorusuna,
istihzalı bir şekilde:
"- Suretlere (putlara) kasem olsun
söylediklerinde bir beis (zarar, zorluk) görmüyorum!" diye cevap verir:
İbnu Abbâs'dan gelen bir rivayette Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in muhatabı bir kişi değil, bir gruptur.
Kureyş'in ileri gelenlerinden bir grup: Utbe İbnu Rebia, Ebu Cehl İbnu
Hişam, Abbâs İbnu Abdi'l-Muttalib gibi... Hz. Peygamber (aleyhissalâtu
vesselâm) bunları iman ve İslâm'a ikna etmek için büyük bir şevk ve arzu ile
konuşurken gelen İbnu Ümm-i Mektum: "Ey Allah'ın Resûlü, Allah'ın sana
öğrettiğinden bana da öğret" der ve talebinde ısrarlı davranır. Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm), başlanan mevzuun kesilmesini istemez,
ondan yüz çevirir, surat eder..."
Cenâb-ı Hakk'ın rızasına uymayan bu davranış
sebebiyle gelen vahiy şöyle:
"Yüzünü ekşitip çevirdi, kendisine o âmâ
geldi diye. (Onun halini) sana ne bildirdi? Belki o, (senden
öğrenecekleriyle) temizlenecekti. Yahud öğüt alacaktı da senin bu öğüdün
kendisine faide verecekti. Amma (zengin olduğu için) kendisini müstağni
gören adam yok mu, işte sen onu karşına alıyor, ona yöneliyorsun. Halbuki
onun temizlenmemesinden sana ne? Amma sana koşarak gelen kimse, o
(Allah'tan) korkar bir adam olduğu halde, sen kendisini bırakıp da
oyalanırsın. Sakın (bir daha böyle yapma Habibim). Çünkü o Kur'ân bir
öğüttür. Binaenaleyh dinleyen onu beller" (Abese 1-12).
Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) bu
vahiyden sonra Abdullah (veya Amr) İbnu Ümm-i Mektum'a ziyade iltifat
etmiştir. Medine'ye hicret ettikten sonra, gazveye çıktığı zamanlarda yerine
hep bu zâtı vekil bırakmıştır. Ne zaman onunla karşılaşsa: "Ey hakkında
Rabbimin beni itab ettiği zat, merhaba!" diye hitab eder, bir arzusu olup
olmadığını sorar, ridâsını altına serer, üzerine oturturdu. Bir kısım
rivayetler bu zâtın, Bilâl Habeşî (radıyallahu anhümâ) ile birlikte Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e müezzinlik yaptığını da belirtir.
ـ2ـ وعن ابن عباس رَضِىَ اللّهُ عَنْهما قال: ]قال رسولُ اللّه #: إنَّكُمْ
تُحْشَرُونَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ حُفَاةً عُرَاةً غُرً. فَقَالَتِ امْرأةٌ:
يُبْصِرُ أوْ يَرَى بَعْضُنَا عَوْرَةَ بَعْضٍ؟ قَالَ يَا فَُنَةُ: لِكُلِّ
امْرئٍ مٍنْهُمْ يَوْمَئِذٍ شأنٌ يُغْنِيهِ[. أخرجه الترمذى.»غُر« جمع أغرل،
وهو ا‘قلف الذى لم يخنتن .
2. (856)-
İbnu Abbâs (radıyallahu anhümâ) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm) buyurdular ki: "Sizler kıyâmet günü ayakkabısız, çıplak ve
sünnetsiz olarak haşir meydanında toplanacaksınız."
Bu açıklama üzerine bir kadın sordu:
"- (Bu durumda) birbirimizin avret yerlerini
görmez miyiz?"
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) (Abese
suresinde geçen bir âyetle cevap verdi):
"- Ey kadın! "O gün herkesin kendine yeter
derdi vardır" (37. âyet). [Tirmizî, Tefsir, Abese, (3329).]