ـ1ـ عن ابن عباس رضى
اللّه عنهما قال: ]قَدِمَ رسولُ اللّه # المدِينَةَ وهم يُسْلِفُونَ في
التَّمْرِ العامَ والعَامَيْنِ. فقال لهم: مَنْ أسْلَفَ في تمْرٍ ففى كيلٍ
معلومٍ ووَزْنٍ مَعْلُومٍ إلى أجَلٍ مَعْلُومٍ[. أخرجه الخمسة.وفي أخرى للبخارى
وأبى داود نحوه وقالَ: السَّنَتَيْنِ وَالثََّثَ .
1. (362)-
İbnu Abbas (radıyallahu anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu
vesselâm) Medine'ye geldiğinde Medineliler, bir yıllık, iki yıllık hurma
mahsulünü peşinen satarlardı. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) onlara:
"Hurmayı kim önceden satarsa ölçüsünü,
tartısını belirterek, vâdesini tâyin ederek satsın"
buyurdu.
Bunu Beş Kitap tahric etmiştir.
Buhârî ve Ebu Dâvud'da gelen diğer
rivayetlerde aynısı ifade edilmiş ve şöyle bir farklılığa yer verilmiştir:
"...iki ve üç yıllık..."
AÇIKLAMA:
Selem İslâm ulemasınca meşruiyeti ittifakla
kabul edilen bir alış veriş çeşididir. Aynı mânada selef kelimesi de
kullanılır. Selef, peşin alınan para ile ileride teslim etmek üzere bir malı
satmaktır. Malın cinsi, miktarı, teslim edileceği vâde akit sırasında
belirtilmelidir.
Hanefiler'e göre miktarı ve sıfatı belli olan
her şeyden selem câizdir. Metre, kilo, litre ve benzeri şeylerle ölçülen,
veya sayı hesabıyla satılan malların hepsinde selem câizdir, yeter ki açık
seçik olarak miktar tayin ve tavsif edilmiş olsun. Şâfiî hazretleri selem'i
sadece tartı ile öçlülen şeylerde câiz görür. İmam Mâlik sayı ilk satılan
şeylerde sayının kâfi geldiğine, tartıya lüzum olmadığına kâildir. Ancak
tâneleri fiyatı değiştirecek kadar farklı büyüklük arzederse bunların sayı
hesabına göre selemi câiz olmaz. İmam Züfer de böyle düşünür.
Şunu da belirtelim ki, nassın zâhirini esas
alan Zâhiriye mezhebinden İbnu Hazm "Selem yalnız ölçülen ve tartılan
mekîlât ve mevzunât'a münhasırdır. Ne mezru'da (yani zira' ve metre ile
ölçülen) ne mâdud'da ne de bir başka birimde câiz değildir. Çünkü nasda
yalnız mekîlât ve mevzûnât zikredilmiştir" der. Fakat bu görüşe ulema
katılmamıştır.
ـ2ـ وعن محمد بن أبى
المجلد قال: ]اختَلَفَ عبدُ اللّهِ بنُ شِدادِ بن الهادِ أبو بُردَةَ في
السَّلَفِ فَبَعَثُونِى إلى ابن أبى أوْفى رضى اللّه عنه فَسَألْتُهُ فقالَ:
كُنَّا نُسْلِفُ عَلى عهدِ رَسُولِ اللّهِ # وأبِى بَكْرٍ وَعُمَرَ رضى اللّه
عَنْهُمَا في الحِنْطَةِ والشَّعِيرِ والزَّبيبِ والتَّمْرِ. وسَأَلتُ ابنَ
أبْزَى فقالَ مِثْلَ ذلكَ[. أخرجه البخارى وأبو داود والنسائى .
2. (363)-
Muhammed İbnu Ebi'l-Mücalid anlatıyor: "Abdullah İbnu Şeddad İbni'l-Hâd ve
Ebu Bürde selef mevzuunda ihtilafa düştüler. Beni, İbnu Ebî Evfa
(radıyallahu anh)'ya gönderdiler. Ben kendisine bu hususta sordum. Şu cevabı
verdi: "Biz Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm), Hz. Ebu Bekir ve Hz. Ömer
(radıyallahu anhüma) devirlerinde buğday, arpa, kuru üzüm ve kuru hurma
hususlarında selef'te bulunurduk. Ben, İbnu Ebzâ'ya da sordum. O da buna
benzer bir cevap verdi."
AÇIKLAMA:
Rivayette zikri geçen ihtilaf, selef câiz mi,
değil mi? meselesi üzerinedir. Yâni, elde teslim edilecek mal olmadığı halde
satış muamelesi yapıp para almak câiz olur mu olmaz mı? şeklinde olmuştur.
Bu bahsi, arkadan gelecek hadis açıklığa kavuşturacaktır.
ـ3ـ وفي أخرى ]قلْتُ إلى
مَنْ كَانَ أصلَهُ عندَهُ؟ فقالَ: مَا كُنَّا نَسْأَلُهُمْ عَنْ ذَلِكَ[. زاد
أبو داود: إلى قَوْمٍ ماهُوَ عِنْدَهُمْ .
3. (364)-
Bir diğer rivayette şöyle gelmiştir:
"...Dedim ki: (siz selem akdini) yanında
alacağınız malın aslını bulunduran kimse ile mi yapardınız?" Şu cevabı
verdi:
"Biz selem yaptığımız kimseye o hususu
sormazdık."
Ebu Dâvud'un rivayetinde şu ziyâde var:
"(Selem akdini) alacağımız mal elinde bulunmayan kimselerle yapardık."
AÇIKLAMA:
Buhârî, bu mevzuya tahsis ettiği bir baba şu
manada bir bab başlığı koymuştur: Yanında Aslı Bulunmayan Kimseye Selem,
burada asıl kelimesinden maksad satılan şeyin aslıdır. Söz gelimi buğday
üzerine selem akdi yapıldı ise bunun aslı ekindir, meyve üzerine ise bunun
aslı ağaçtır. Buhârî'nin bu başlığı koymaktan kastının selem akdinde asl'ın
bulunması şartının konmayacağını belirtmektir. Nitekim Buhârî'nin o babta
kaydettiği hadiste, "Selem akdini yanında aslı bulunan kimse ile mi
yapardınız? sorusuna yüce sahâbi Abdurrahman İbnu Ebza (radıyallahu anh) şu
cevabı verir: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın ashâbı (radıyallahu
anhüm ecmain), Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) zamanında selem akdi
yapardı fakat birbirlerine ekinleri var mı yok mu hiç sormazlardı."
Bu hadise dayanarak, Ahmed İbnu Hanbel, İshak
ve Ebu Sevr, kabz mekânı zikredilmeden yapılacak selem akdinin sıhhatine
hükmetmiştir. İmam Malik de aynı görüşü paylaşır ve şunu ilâve eder: "Selem
akdinin yapıldığı mahalde kabzeder, ihtilaf çıkarsa satıcının sözü esastır."
Süfyanu's-Sevrî, İmam Şafiî ve Ebû Hanife hazerâtı (rahimehumullah):
"Taşıması külfet ve zahmet gerektiren mallarda, malın belli bir yerde teslim
şartı koşulmadıkça akit sahih olmaz" demişlerdir.
Yukarıdaki hadisten selem sırasında mevcut
olmamakla birlikte, selem vâdesinin sona ereceği zamanlarda mevcut olması
imkân dahilinde bulunan mallarla selem akdi yapılabileceği hükmü
çıkarılmıştır. Bu Cumhur'un görüşüdür. Yine Cumhur'a göre seleme konu olan
mal önce mevcut iken vâdenin dolmasından önce veya sonra inkıtaya uğrayıp
bulunmaz hâle gelse bu, akdin feshini gerektirmez. Ebu Hanîfe (rahimehullah)
"Önceden inkitâya uğrayan malda akid sahih olmaz" demiştir. Cumhur, vâde
bitiminde bulunabilecek bir mal üzerine selem yapıldığı halde, vâdenin
hitamında inkitaya uğrayıp bulunmaz hâle gelse yine de akdin
feshedilmeyeceğine hükmetmiştir.
Hadisten, ihtilafa düşenlerin, meseleyi hal
için sünnete başvurup, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın takrirlerini
esas almaları gereği de anlaşılmıştır.
ـ4ـ وعن أبى سعيد الخدرى
رضى اللّه عنه قال: ]قالَ رسُولُ اللّهِ #: مَنْ أسْلفَ في طَعَامٍ أوْ شَئٍ فَ
يَصْرفْهُ إلى غَيرهِ قبلَ أنْ يَقْبِضَهُ[. أخرجه أبو داود .
4. (365)-
Ebu Said el-Hudrî (radıyallahu anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu
vesselâm) dedi ki:
"Kim bir yiyecek veya bir başka şeyde selem
akdi yapmışsa, bu malı fiilen kabzetmedikçe bir başkasına satmasın."
AÇIKLAMA:
Hadisin aslında satmak kelimesi değil sarf
kelimesi geçer. Şârihler, satış ve "hibe" yoluyla başkasına sarfetmesin diye
anlarlar. Sindî, selem tarikiyle satılan malın kabzedilmeden önce bir başka
malla değiştirilemeyeceğini anlamıştır. Tîbî ise, "başkasına" kelimesindeki
zamirle daha önce zikredilen "kim bir yiyecek... satarsa" ibaresindeki
"kim"in yani satışı yapan şahsın kastedilmiş olmasının câiz olduğu gibi "bir
yiyecek veya bir başka şeyde..." ibaresinde zikredilen "şey"in kastedilmiş
olması da mümkündür dedikten sonra hadisten şu iki hükmü çıkarmanın da câiz
olduğunu söyler.
1-
Selem usulüyle mal satın alan kimse, malı kabzetmeden önce bir başka şahsa
satamaz, hibe edemez, devredemez..
2-
Selem usulüyle her kim mal satın almış ise, bu malı bir başka mal olarak
alamaz, sonradan malın cinsini değiştiremez.
Bu mânayı te'yid eden bir rivayet Dârakutnî'de
tahric edilmiştir.
"Kim bir mal ile selem akdi yapmış ise, vakit
gelince ancak o malı alabilir veya sermayesini alabilir."
Hadiste ifade edilmiş olan "değiştirilme"
yasağı sebebiyle, kabzetmeden önce, selem malın satılması, tevliyesi
(mütemelliye havalesi), şirkete, musâlahaya konu kılınması yasaktır, hatta,
"malı teslim alacak tarafın kızına mehir olarak da devredilemez, söz konusu
taraf kadın olsa, erkek o malı mehir olarak vererek onunla evlenmek istese,
evli ise muhâla'a şeklindeki boşanmanın bedeli yapmak istese hiçbiri câiz
olmaz" denmiştir.
ـ5ـ وعن أبى البخترى رضى
اللّه عنه قال: ]سألتُ ابنَ عُمَرَ رضى اللّه عنهُما عنِ السَّلَمِ في
النَّخْلِ فقال: نَهَى رسولُ اللّهِ # عن بَيْعِ النَّخْلِ حتَّى يَصْلحَ[ .
5. (366)-
Ebu'l-Bahterî anlatıyor:
"İbnu Ömer (radıyallahu anhüma)'e hurmada
selem yapılır mı? diye sordum. Bana:
"Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm), meyvesi
(yenmeye) sâlih oluncaya kadar hurmanın satılmasını yasakladı" cevabını
verdi. Buhârî, Selem 3, 4.
AÇIKLAMA:
Selem, ilerde verilecek malı peşin parayla
satmak suretiyle yapılan akittir ve bunun meşruiyeti, önceki açıklamalarda
geçtiği üzere câizdir. Ancak burada Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
muayyen, belli bir ağacın veya tayin edip belirlenen bir kısım ağaçların
hurmalarını, meyvenin afet tehlikesini atlattığına dair alâmetler zuhur
etmeden satmayı yasaklamıştır. Değilse, mevsimi gelince falan ayda şu şu
evsafı hâiz falanca miktar hurma, gibi kayıtlarla, selem yoluyla yapılan
satış câizdir. Açıklama gelecek.
ـ6ـ وعن ابن عباس رضى
اللّه عنهُما مثلُهُ، قال: ]حتَّى يُؤْكَلَ منهُ، وحتَّى يُوزَنَ. قلتُ: مَا
يُوزَنُ؟ فقالَ رجلٌ عندَهُ: حتَّى يُحْزَرَ[. أخرجهما البخارى .
6. (367)-
İbnu Abbas'dan da böyle bir rivayet yapılmıştır. Rivayetinde der ki:
"...Ondan yeninceye, tartılıncaya kadar. Ben
"Tartılması da nedir?" diye sordum. Yanında
bulunan bir zat:
"Miktarı göz kararı ile kabaca takdir
edilebilinceye kadar" diye açıkladı."
AÇIKLAMA:
Yukarıdaki rivayet, muayyen bir ağaçtan veya
belli bir bahçeden elde edilecek mahsulün selem sûretiyle önceden
satılabileceğini ifade eder. Ancak, bu satış akdinin, taraflardan birine
zarar vermemesi için,
a)
Mahsûlün âfet tehlikesini atlatmış olması,
b)
Ne miktar mahsul elde edileceğinin göz kararıyla doğruya yakın şekilde
tahmin edilebilmesi için meyvelerin belli bir olgunluğa ulaşması lâzımdır.
Daha çiçek veya gök çağala iken yapılan selem akdi haramdır. Dinimiz,
taraflardan birinin zarardîde olmasına rıza göstermez.
ـ7ـ وعن ابن عمر رضى
اللّه عنهما: ]أنَّ رجًُ أسْلَفَ في نَخْلٍ فلمْ تُخْرَجْ تِلْكَ السَّنَةَ
شَيْئاً فاخْتَصَما إلى رسُولِ اللّهِ # فقال: بِمَ تَسْتَحِلُّ مالَهُ؟
أرْدُدْ عَلَيْهِ مَالَهُ؛ ثُمَّ قال: َ تُسْلِفُوا في النَّخْلِ حتَّى
يَبْدُوا صَحُهُ[. أخرجه مالك وأبو داود .
7. (368)-
İbnu Ömer (radıyallahu anh) anlatıyor: "Bir adam selem yoluyla (yani
parasını peşin alarak, çıkacak mahsülden verilmek üzere) bir ağacın
hurmasını sattı. Fakat o yıl o ağaç hiç mahsül vermedi. Satıcı ile müşteri
ihtilafa düşerek dâvalarını Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e
getirdiler. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) satıcıya:
"Onun parasını nasıl helal addedersin, parayı
geri ver" dedi. Sonra şunu söyledi:
"Hurma (yenmeye) sâlih oluncaya kadar onu selem yoluyla satmayın."
AÇIKLAMA:
Bu rivayette, bir tarafın zarar görmesini
netice verecek bir selem akdinin yasaklanmış olduğu daha açık şekilde
gözükmektedir. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) böyle bir zararı önlemek
için meyvenin salâhat izhar etmeden akdin yapılmamasını emretmiştir.
Meyvede aranacak salâhat nedir? Bu durum
umumiyetle mutlak geldiği için âlimler, yorumda bazı ihtilaflara
düşmüşlerdir. Yerine göre, "olgunluk", "kemâl" diye ifade edilen bu
merhaleye, sarı renkli meyvelerin sararmaya, kırmızı renklilerin kızarmaya
başlaması, hububat ve sebzelerin de istifade edilebilecek hâle gelmesiyle
ulaşır.
Bazı âlimler, bu merhaleyi, meyve cinsini bir
bütün olarak değerlendirmek sûretiyle aramıştır. Yâni, ilk evvel olgunlaşan
meyve salâhate erince diğerlerinin de artık -akit yapmaya sâlih- hale
geldiğini kabul eder. Bu durumda ilk eren meyve söz gelimi yeni dünya veya
kiraz ise, bunların yenebilir hale gelmesinden sonra henüz yenilebilir
olmasa da bütün meyvelerin selem yoluyla satılabileceğine hükmedilmiştir.
Ahmet İbnu Hanbel,: "Her bahçe ve hatta her
ağaç için olgunluğun müstakillen aranması gerekir" demiştir.
Şafiîler her cins meyveyi ayrı ayrı ele
almayı, her cinsin olgunlaşma zamanını müstakillen belirlemeyi uygun
bulurlar.
Hanefiler bu meselede teferruata inmezler.
Olgunlaşmamış meyvenin satışıyla ilgili olarak
Şafiî fukahasından Nevevî şu açıklamayı yapar: "Bir kimse, meyveyi, daha
olgunlaşmadan, derhal toplamak şartıyla satsa bu akit bilittifak sahihtir.
Şâfiî alimler şöyle söylerler: "Meyveyi toplamayı şart koşsa da sonra
toplamasa satış sahihtir. Satıcı müşteriye o meyveyi toplatır. Alanla
satanın meyveyi ağaçta bırakmak hususunda anlaşmaları da câizdir. Meyveyi
ağaçta bırakmak şartıyla satış icmâen batıldır. Çünkü, çoğu kere, meyve
kemâle ermeden zâyi olur. Bu takdirde satıcı din kardeşinin malını haksız
yere yemiş olur. Fakat meyveyi derhal toplamayı şart koşarsa bu zarar
ortadan kalkar. Bu hususta şart koşmadan mutlak olarak satarsa bizim
mezhebimiz (Şâfiî) ve Cumhur'a göre satış bâtıldır. İcmâ sebebiyle, meyvenin
toplanması şartı konmuşsa akdin sıhhatine hükmederiz.. Ancak meyve, salâhın
ortaya çıkmasından sonra satılmışsa, bu satış mutlak yapılsa da, toplama
şartıyla veya ağaçta bırakma şartıyla yapılsa da câizdir.
Ebu Hanîfe, meyvenin toplanma şartının akde
konmasını vâcib görmüştür.
Aynî, Nevevî'nin yukarıda temas ettiği icma
iddiasını reddederek âlimler arasında mevcut ciddi ihtilaflara temas eder:
"İbnu Ebî Leylâ ile Süyan Sevrî meyveyi olgunlaşmazdan önce satmanın mutlak
sûrette câiz olmayacağını söylerler. Şu halde bu meselede icma var diyen
yanılmıştır. Yezîd İbnu Ebî Habîb ise bu satışın mutlak surette hatta
meyveyi ağaçta bırakmak şartıyla dahi câiz olduğunu söylemiştir. Bu hususta
icmadan söz eden de hata etmiştir."
Bu mevzudaki farklı görüşleri şöyle toparlamak
mümkündür:
1-
Sevrî, İbnu Ebî Leyla, Şâfiî, Mâlik, Ahmed, İbnu Hanbel (rahimehumullah)
kızarmaya, sararmaya başlamadıkça ağaç üzerindeki meyveyi satmak câiz
değildir demişlerdir.
2-
Ebu Hanife, Ebu Yusuf, İmam Muhammed ve Evzâî'ye göre ağaçta meyve zuhur
ettikten sonra, olgunlaşmadan satmak câizdir. İmam Mâlik ile İmam Ahmed'in
de birer kavlinin böyle olduğu rivayet edilmiştir. Hanefiler, bu meselede,
Buhârî'nin kaydettiği İbnu Ömer hadisini esas almışlardır:
"Her kim tohumladığı bir hurmayı satarsa, o
hurmanın meyvesi satana aittir, yeter ki müşteri şart koşmamış olsun, eğer
alana kendisinin alacağına dair bir şart koşmuş ise müşterinin olur."
Hadisten bu hükme ulaşma husûsu (delalet
vechi) şöyle açıklanır: Hadis, olgunlaşmadan meyve satmanın mübah olduğunu
gösterir, çünkü satışa şart koşulmaksızın dahil olmayan bir şeyin, şart
koşulursa satılabileceğine delalet ediyor. Burada şart koşulmadan satışa
dâhil olmayan şey olgunlaşmamış meyvedir.
ـ8ـ وأخرج مالك رحمه
اللّه موقوفاً عليه قال: ] بأسَ أنْ يُسْلِفَ الرَّجُلُ الرَّجُلَ في
الطَّعَامِ المَوْصُوفِ بِسعْرٍ مَعْلُومٍ إلى أجَلٍ مَعْلُومٍ مُسَمّىً مالمْ
يَكُنْ ذلكَ في زَرْعٍ لم يَبْدُ صَحُهُ[. وأخرجه البخارى في ترجمة باب .
8. (369)-
İmam Malik, İbnu Ömer'in sözü olarak şunu tahric etmiştir: "Kişinin, bir
başkasına selem yoluyla yiyecek satmasında bir beis yoktur, yeter ki,
yiyecek maddesinin fiyatı belirlenmiş, ödemenin zamanı tayin edilmiş olsun.
Ancak (hasada) salahı ortaya çıkmayan ekinde veya (yenmeye) salahı ortaya
çıkmayan hurmada selem olmaz."
İbnu Ömer'in bu sözünü Buhârî, bab başlığında
senedsiz olarak kaydetmiştir.
AÇIKLAMA:
Selem akdi, Hanefiler'e göre, miktarı, vasfı
ve teslim tarihi belirlenen yiyecek maddesi kuru ve yaş meyve gibi her mala
şâmildir. Salâhı ortaya çıkmayan ekin ve meyvede selem akdinin yasak olması
hükmüyle, Kastalânî'nin belirttiği üzere, Mâlikiler amel etmiştir. 368
numaralı hadisin İbn-i Mace'deki vechinde zâhir olduğu üzere ihtilaf muayyen
bir bahçe (veya ağaç)nin meyvesiyle ilgilidir. Yani "hasad zamanında şu
miktar hurmanın tesliminden ziyade, belli bir bahçenin o yılki mahsulünün
teslimi sözkonusu olmuştur.
ـ9ـ وعن مالك أنه بلَغه
أنَّ عمر رضى اللّه عنه: ]سُئلَ في رجلٍ أسْلَفَ طعَاماً على أنْ يُعْطِيَهُ
إيَّاهُ في بلدٍ آخرَ فكرِهَ ذلك عُمرُ، وقال: فأيْنَ كِرَاءُ الجملِ[ .
9. (370)-
İmam Mâlik'e ulaştığına göre, "Bir adam, Hz. Ömer (radıyallahu anh)'a gelip
başka bir memlekette ödemek şartıyla kendisiyle selem akdi yapan bir adamdan
haber vererek bu akid hakkında sormuştur da Hz. Ömer (radıyallahu anh)
hoşnutsuzluk izhar etmiş ve: "Pekâla, devenin kirası nerede?" demiştir."
AÇIKLAMA:
Selem akidlerinde, akde konu olan malın
taşınması külfet, zahmet, masraf gerektirecek bir malsa, akitte teslim
yerinin mutlaka belirtilmesi gerektiğini daha önce (364 numaralı hadisin
açıklamasında) belirttik. Ancak, buhur, koku gibi taşınması zahmet
gerektirmeyen maddelerin selem akitlerinde teslim yeri belirtilmediği
takdirde akit bâtıl olmaz. Hz. Ömer başka yerde ödenecek selem akdine yol
masrafının dahil edilmesi gereğine dikkat çekiyor.
ـ10ـ وعنه أنه بلغهُ
أنَّ ابنَ مسعودٍ رضِىَ اللّه عنه كان يقولُ: ]مَنْ أسْلَفَ سَلَفاً ف
يَشْتَرِطْ أكثَرَ منهُ، وإنْ كان قَبْضَةً منْ عَلفٍ فهوَ رباً[ .
10. (371)-
Yine İmam Mâlik'e ulaştığına göre, ibnu Mes'ud (radıyallahu anh) şöyle
demiştir: "Kim selem akdi yaparsa, sakın fazla alma şartı koşmasın. Bir avuç
saman bile olsa bu fazlalık ribâdır." Muvatta, Büyû 94, (2, 682).
AÇIKLAMA:
Şerhte belirtildiği üzere, selemde ribâ
addedilen fazlalık, önceden şarta bağlanan fazlalıktır. Aksi takdirde ödeme
sırasında, ödeyenin, kendi içinden gelerek koyacağı ziyade 339 numaralı
rivayette görüldüğü üzere ribâ sayılmaz. Fazlalığı ribâ kılan husus üçtür:
1-
Şart kılınmış olması,
2-
Vaad edilmiş olması,
3-
Adet olması. Vâad ve âdet aslında, "şart" kadar kesin ribâ ifade etmezse de
ribâ şüphesinden hâli değildir. Dinimizde ise sedd-i zerâyi (harama, zarara
götüren yolları kapamak, sebeblere de yer vermemek) prensibi esastır.
Nitekim hadiste "Kesinlikle emin olmadıkça şüpheli şeylerden kaçınız"
emredilmiştir. Üstelik bu ihtiyâtî tavır fâize giren şüphelere daha da
te'kidli olarak ifade edilmiştir. Bu sebeplere binâen bir beldenin örfünde
"ziyadeli ödeme" var ise bu ribâdır, alışverişlerde bu ziyadeden kaçınmak
gerekmektedir.
Rivayette geçen "Bir avuç saman bile olsa"
tabiri, ne kadar az bile olsa, oraya girecek fazlalığın, muameleyi ribâ
muâmelesine çevireceğini ifade etmektedir. Böyle fazlalıktan kaçınmanın
gereği te'kidli bir üslûbla ifade edilmiş olmaktadır.
Muvatta, Büyû: 94, (2, 682); Buhari, Selem: 7; İbrahim Canan, Kutub-i
Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 3/148.