ـ1ـ عن طارق بن شهاب
]أنّ أولَ منْ بدأَ بخُطبةِ العِيدِ قَبلَ الصّةِ مَروانُ فقامَ إلَيْهِ رجلٌ
فقالَ: الصّةُ قَبلَ الخطبةِ، فقالَ قدْ تُركَ ما هُنالِكَ، فقالَ أبو سعيد
الخدرى رَضِىَ اللّهُ عنهُ أمّا هذا فقد قضَى ما عليهِ، سمعتُ رسُولَ اللّهِ #
يقُولُ: مَنْ رأى مِنْكُمْ مُنْكراً فلْيُغيرْهُ بيدِه، فإن لم يستطعْ
فبلسانهِ، فإن لم يستطعْ فبقَلْبِهِ، وذلك أضْعَفُ ا“يمانِ[. أخرجه الخمسة إّ
البخارى وهذا لفظ مسلم.وعند الترمذى فقام رجل فقال: يا مَرْوانُ خالفتَ
السُّنّةَ.زاد أبو داود: أخرجتَ المنبرَ في يومِ عيدٍ وَلم يكُنْ يُخرجُ فيه،
وبدأتَ بالخطبةِ قبلَ الصّةِ، وَليسَ عندَ النسائى إ المسند فقط .
1. (89)-
Târık İbnu Şihâb anlatıyor: "Bayram hutbesini okuma işini namazdan öne
alanın ilki Mervan'dır. O, bu işe tevessül edince cemaatten birisi ayağa
kalkarak:
"Yanlış iş yapıyorsun, namazın hutbeden önce
kılınması gerekir" dedi. Mervan:
"Artık o usül terkedildi" diyerek devam etmek
istedi. Ebu Saîdu'l-Hudrî ortaya atılarak:
"Bu adam, üzerine düşen uyarma vazifesini
yaptı. Zira ben Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in şöyle söylediğini
işittim:
"Sizden kim (sünnetimize uymayan) bir münker
görürse (seyirci kalmayıp) onu eliyle düzeltsin. Buna gücü yetmezse
lisanıyla düzeltsin. Buna da gücü yetmezse kalbiyle buğzetsin. Bu kadarı
imanın en zayıf mertebesidir."
Tirmizî'nin rivâyetinde şöyle denir: "Bir adam
kalkarak ey Mervan sünnete muhalefet ettin..." dedi.
Ebu Dâvud şu ziyadeyi kaydeder: Sen bayram
gününde minberi (musallaya) çıkardın. Halbuki daha önce bayramda minber
çıkarılmazdı. Bir de hutbeyi namazda öne aldın."
Nevevî rivayetinde bu açıklamalar yok, sadece
Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in sözleri var.
AÇIKLAMALAR:
1-
Emevî halifeleri, hutbe sırasında cemaati rahatsız eden siyasî muhtevalı
sözler sarfederlerdi. Hz. Ali (radıyallahu anh) başta, Âl-i beyte
hakaretler, lânetler okumak mutad bir hal almıştı. İbadetini yapmak ve fakat
bu nâhoş sözleri dinlemek istemeyen birçok Müslüman, namazı kılar kılmaz
mescidi terkederek hutbeyi dinlemiyordu. Bu durumu önlemek ve hutbelerinin
herkes tarafından dinlenmesini sağlamak için, Halife Mervan, yukarıda
belirtilen değişikliği yapar: Önce hutbeler okunur, sonra namaz kılınır. Bu
durum da başka rahatsızlıklara, halîfenin itibarını sarsıcı müdahalelere
sebep olur.
2-
Emr-i Bi'l-Ma'ruf Ve Nehyi Ani'l-Münker
Dinimizin hayatiyetini koruyan mühim bir
müessese olan iyiliğin emir, kötülüğün yasaklanması meselesine kısaca temas
edeceğiz.
Emredilecek olan ma'ruf, aklın ve şeriatın
güzel kabul ettiği her şeydir. Yasaklanacak olan Münker de yine aklın ve
şeriatın çirkin bulup reddettiği her şeydir.
Gerek Kur'ân-ı Kerîm'in birçok âyetleri ve
gerekse Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in pek çok hadisleri
mü'minleri bu meselede teşvik eder. Emr-i bi'lma'ruf ve nehy-i ani'lmünker
yapmayan milletlerin tarihte çöktükleri ve gelecekte de musîbet ve belalara
mâruz kalacakları, çökecekleri belirtilir. Bir hadis şöyle: "İçerisinde
iyilerin daha mümtaz, daha güçlü bulunduğu bir kavimde kötülükler işlendiği
halde, iyiler müdahale edip ıslahda bulunmazlarsa -bir başka rivayette:
Müdâhale edecek güçte bir kimsenin bulunduğu bir kavimde kötülükler
işlenir ve fakat o kimse müdâhalede bulunmazsa- Allah (celle şânuhu),
herkese ulaşacak umumî bir ceza gönderir."
Şu hadis emr-i bi'lma'ruf, zamanında
yapılmadığı takdirde cemiyetin mâruz kalacağı ızdırabın sonradan çok zor
telâfi edileceğini ifade eder: "Ey mü'minler, yalvar yakar olmanıza rağmen
dualarınız kabul olmayacak durumlara düşmezden önce iyiliği (ma'ruf'u) emir
ve kötülükten de men ediniz."
ـ2ـ وعن ابن مسعود
رَضِىَ اللّهُ عنهُ قال: قالَ رَسُولُ اللّهِ #: ]مَا مِنْ نَبِىٍّ بعثَهُ
اللّهُ تعالى في أمَّةٍ قبلِى إّ كَانَ لَهُ مِنْ أمّتِهِ حَوارِيُّونَ
وَأصْحابٌ يأخذُونَ بِسُنَّتِهِ وَيَقْتَدُونَ بأمرِهِ ثم إنهَا تخلُفُ مِنْ
بعدهم خُلوفٌ يَقُولونَ ما يَفْعَلُونَ وَيَفْعَلُونَ مَا يُؤمَرُونَ، فَمَنْ
جَاهَدَهُمْ بيدِهِ فَهُوَ مُؤْمِنٌ وَمَنْ جَاَهَدَهُمْ بِلِسانهِ فَهُو
مُؤْمِنٌ وَمَنْ جَاهَدَهُمْ بِقَلْبِهِ فَهَُوَ مُؤمِنٌ. ليس وراء ذلك من
ا“يمان حبةُ خردلٍ[. أخرجه مسلم.»حَوَارىُّ الرجل« خاصتُه وناصرُوهُ.»والخلوفُ«
جمع خلْف بسكون الم، وهمُ الذين يأتونَ بعدَ مَن مضى ويكونونَ شرّاً منهم .
2. (90)-
İbnu Mes'ud (radıyallahu anh) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
şöyle buyurdu:
"Benden önce Allah'ın gönderdiği her
peygamberin mutlaka ümmetinden havarîleri ve arkadaşları olmuştur. Bunlar
onun sünnetiyle amel ederler emirlerini de yerine getirirlerdi. sonra, bu
peygamberlerin ardından öylesi kötüler zuhûr etmişti ki, yapmadıklarını
söyleyip, kendilerine emredilmeyeni de yapmışlardır. Kim bu güruhla eliyle
mücahede ederse mü'mindir. Kim onunla diliyle mücahede ederse o da
mü'mindir. Kim de onlarla kalbiyle mücahede ederse o da mü' mindir. Bunun
gerisine, artık zerre miktar iman yoktur."
AÇIKLAMA:
İşlenen bir kötülük (münker) karşısında,
mü'min, şartlara göre mutlaka bir tavır alacaktır. Eliyle müdâhale ettiği
takdirde halledebileceği, müessir olabileceği bir durumsa eliyle, sözle
faydalı olabilecekse diliyle müdâhale edecektir. Her ikisi de fayda
vermeyecek bir durumda ise kalben buğzederek taraftar olmadığını
belirtecektir. Bunu da yapmazsa o münkeri hoş görüyor demektir. Bu elbette
imanla bağdaşmaz.
ـ3ـ وعنهُ رَضِىَ اللّهُ
عنهُ قال: قالَ رَسُولُ اللّهِ #: ]لَمَّا وَقَعَتْ بَنُوا إسْرائيلَ في
المعاصى نَهْتهمْ علماؤُهمْ فلَم ينتهُوا فجالسُوهمْ وواكلُوهمْ وشاربُوهمْ
فضربَ اللّهُ تعالى قلوبَ بعضِهم ببعضٍ ولعَنَهم على لِسانِ داودَ )اŒية(، ثمّ
جلَسَ وَكَانَ متّكئاً فقَال : وَالَّذِى نفسى بِيدِهِ حتّى تأطُروهم على
الحقِّ إطراً[. ومعنى »تأطروهم« تعطفوهم وتردوهم .
3. (91)-
Yine İbnu Mes'ud (radıyallahu anh) anlatıyor:
Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdu ki: "İsrailoğulları bir
kısım günahlar işlemeye başlayınca âlimleri onları bu işlerden menettiler.
Ancak onlar dinlemediler, vazgeçmediler. Zamanla âlimler de onlarla
oturmaya, dayanışmaya ve beraber içmeye başladılar. Allah da bunun üzerine,
berikinin dalâletini öbürüne katarak, biriyle diğerinin küfrünü artırdı.
"Dâvud'un ve Meryem oğlu İsâ'nın diliyle onları lânetledi..." (Maide:
5/78).
Sonra, ayakta bulunan Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm) oturarak sözünü tamamladı: "Hayır, nefsimi
kudret elinde tutan Zat'a yemin ederim, onları hak adına kötülüklerden men
etmezseniz (siz de rızaya eremezsiniz)."
ـ4ـ وعن قيس بن أبى حازم
قال: قال أبو بكر رضى اللّهُ عنه، بعد أن حمِدَ اللّهَ تعالى وأثْنَى عليهِ: يا
أيّها النّاسُ إنّكمْ تقرؤنَ هذه اŒيةَ وتَضُعونَهَا على غيرِ مَوضِعِها يَا
أيها الَّذينَ آمنُوا عَليكُمْ أنفُسَكُمْ يَضُرُّكُمْ مَنْ ضَلَّ إذا
اهْتَدَيْتُمْ وَإنّا سمِعْنَا رَسُولَ اللّهِ # يَقُول:
]إنّ النّاسَ إذا
رَأَوُا الظالمَ فَلمْ يأخُذُوا عَلى يدِهِ أوشَكَ أنْ يَعمّهُمُ اللّهُ تعالى
بِعقَابٍ، وإنّى سمِعْتُ رَسُولَ اللّهِ # يقول: مَا مِنْ قَوْمٍ يُعْمَلُ
فِيهِمْ بِالمَعاصِى ثمّ يَقدِرُونَ عَلى أن يُغيرُوا فلم يُغيرُوا إّ يوشَكُ
أن يَعمّهم اللّهُ بِعقابٍ[. أخرجهما أبو داود والترمذى. ومعنى »يوشكُ« يقرُبُ
ويُسرعُ .
4. (92)-
Kays İbnu Ebî Hâzım anlatıyor: "Hz. Ebu Bekir (radıyallahu anh) Cenâb-ı
Hakk'a hamd ve senadan sonra buyurdu ki: "Ey insanlar! Sizler şu âyeti
okuyor ve fakat yanlış anlıyorsunuz: "Ey iman edenler, siz kendinize
bakın. Doğru yolda iseniz sapıtan kimse size zarar veremez" (Maide:
5/105). Biz Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in: "İnsanlar, zâlimi
görüp elinden tutmazlarsa, Allah'n, hepsine ulaşacak umumî bir belâ
göndermesi yakındır" dediğini işittik." Keza ben, Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm)'ın: "İçlerinde kötülükler işlenen bir cemiyet,
bu kötülükleri bertaraf edecek güçte olduğu halde, seyirci kalır, müdâhale
etmezse, Allah'ın hepsini saran umumî bir belâ göndermesi yakındır"
dediğini işittim."
ـ5ـ وعن حذيفة رَضِىَ
اللّهُ عنهُ قال: قالَ رَسُولُ اللّهِ #: ]وَالَّذِى بِيَدِهِ لَتأمُرُنَّ
بِالْمَعْرُوفِ وَلَتَنْهَوُنَّ عن المنكرِ أو ليوشِكنّ اللّهُ أن يبعثَ عليكم
عقاباً منه ثم تدْعونهُ ف يستجيبُ لكمْ[. أخرجه الترمذى .
5. (93)-
Huzeyfe (radıyallahu anh) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
buyurdular ki:
"Nefsimi kudret elinde tutan Zat'a kasem
olsun, ya ma'rufu emreder ve münkerden de yasaklarsınız veya Allah'ın
katından umumî bir belâ göndermesi yakındır. O zaman yalvar yakar olursunuz
da duanız kabul edilmez."
ـ6ـ وعن ابن مسعود
رَضِىَ اللّهُ عنهُ قال: قالَ رَسُولُ اللّهِ #: ]إنّكم منْصُورونَ وَمصيبُونَ
ومفتوحٌ عليْكمْ: فمنْ أدرََكَ ذلك منكمْ فليتقِ اللّهَ تعالى وليأمرْ
بالمعروفِ ولْينهَ عن المنكرِ، ومن كذَبَ علىّ متَعمداً فليتبوأ مقعَدَهُ منَ
النّارِ[.
6. (94)-
İbnu Mes'ud (radıyallahu anh) anlatıyor: Hz. Peygamber (aleyhissalâtu
vesselâm) buyurdular ki:
"Sizler yardım görecek, ganimetler elde edecek
ve birçok memleketleri fethedeceksiniz. Sizden kim bu vakte ererse,
Allah'tan çekinsin, ma'rufu emredip, münkerden de nehyetsin. Kim de bile
bile bana yalan nisbet ederse, ateşteki yerini hazırlasın."
ـ7ـ وعن عُرس بن ِ
عميرةَ الكندِىِّ رَضِىَ اللّهُ عنهُ قال: قالَ رَسُولُ اللّهِ #: ]إذا عُملتِ
الخطيئةُ في ا‘رضِ كَانَ مَنْ شَهدَهَا فأنكرَهَا كمنْ غابَ عنهَا، وَمَنْ غابَ
عنهَا فَرَضِيَهَا كانَ كمنْ شهدهَا[. أخرجهما أبو داود .
7. (95)-
Urs İbnu Amîre el-Kindî (radıyallahu anh) anlatıyor: Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:
"Yeryüzünde bir kötülük işlendiği vakit, ona
şâhid olan bunu takbîh ederse (kötü olduğunu te'yîd ederse), o kötülüğü
görmemiş gibi zararından kurtulur. O kötülüğe şâhid olmadığı halde, işittiği
zaman memnun kalan kimse, sanki şâhid olmuş gibi mânen zarar görür."
ـ8ـ وعن أبى سعيدٍ
رَضِىَ اللّهُ عنهُ قال: قالَ رَسُولُ اللّهِ #: ]إنَّ منْ أعظمِ الْجهَادِ
كلمةَ عدلٍ عندَ سُلطانٍ جائرٍ[. أخرجه أبو داود والترمذى .
8. (96)-
Ebu Saîd (radıyallahu anh) anlatıyor:
"Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:
"Zâlim
sultanın yanında gerçeği söylemek en büyük cihaddandır."