ـ1ـ وعن أنس رَضِىَ اللّهُ عَنْهُ قال: ]نَزلَ عَلى النَّبىِّ #: إنَّا
فَتَحْنَا لَكَ فَتْحاً مُبِيناً لِيَغْفِرَ لَكَ اللّهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ
ذنْبِكَ ومَا تَأخَّرَ. مَرْجِعَهُ مِنَ الْحُدَيْبِيةِ. فَالْفَتْحُ
الْمُبِينُ هُوَ فَتْحُ الْحُدَيْبِيّةِ. فقَالُوا: هَنِيئاً لَكَ مَرِيئاً يَا
رَسُولَ اللّهِ، لَقَدْ بَيَّنَ اللّهُ تَعالى لَكَ مَاذَا يَفْعَلُ بِكَ،
فَمَاذَا يَفْعَلُ بِنَا؟ فنَزَلَتْ: لِيُدْخِلَ الْمُؤْمِنِينَ
وَالْمُؤمِنَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِى مِنْ تَحْتِهَا ا‘نْهَارُ اŒية[. أخرجه
الشيخان والترمذى .
1. (787)-
Hz. Enes (radıyallahu anh) anlatıyor: "Ey muhammed! Doğrusu biz sana apaçık
bir zafer sağlamışızdır. Allah böylece senin geçmiş ve gelecek günahlarını
bağışlar, sana olan nimetini tamamlar, seni doğru yola eriştirir" (Feth,
1-2) âyetleri Hudeybiye dönüşü Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e
nâzil oldu. Ayette geçen "apaçık zafer (Feth-i Mübin)" Hudeybiye zaferidir.
Âyet inince: "Ey Allah'ın Resulü, ne mutlu,
kutlu olsun, saadetli olsun, Allah Teâla hazretleri senin için ne yapacağını
sana açıkladı. Acaba bize ne yapacak?" dediler. bunun üzerine şu âyet indi:
"İman eden erkek ve kadınları, içinde ebedî
kalacakları, içlerinde ırmaklar akan cennetlere koyar, onların kötülüklerini
örter. Allah katında büyük kurtuluş işte budur" (Feth, 5). [Buhari, Meğâzi
35, Tefsir, Feth 1; Müslim, Cihâd 97 (1786); Tirmizî, Tefsir, Feth (3259).]
AÇIKLAMA:
Rivayet Fetih suresinin baş tarafındaki
âyetlerin iniş vaktini bildirmekte ve surede geçen feth-i mübin tâbiriyle
kastedilen tarihi vak'ayı açıklamaktadır. Hemen belirtelim ki rivayette
geçen "Hudeybiye Zaferi" tâbiri hem doğru, hem yanlış bir tabirdir.
Yanlıştır, çünkü "zafer", daha çok savaş kazanılınca kullanılan bir
tabirdir. Halbuki Hudeybiye'de bir savaş yapılmamış, sulh anlaşması
yapılmıştır.
Buna rağmen tabir doğrudur. Çünkü İslâm'ın
müteâkip zaferlerini bu sulh anlaşması sağlamıştır. Hem de öyle bir anlaşma
ki, sefere katılan bütün Ashab, anlaşma şartlarını çok ağır, şereflerine bir
darbe olarak değerlendirmede müttefik idiler. Sadece Hz. Ebu Bekir
(radıyallahu anh) sıddîkiyetin verdiği teslimiyetle sesini çıkarmadığı,
neticeden fazla endişe etmediği halde onun dışında kalanlar, -başta Hz. Ömer
(radıyallahu anh)- hiç mi hiç memnun değillerdir. Âdeta isyan edecek bir
halde idiler. Hatta Hz. Ömer'le, Resûlullah arasında şu konuşma geçer:
"- Ey Allah'ın Resûlü, biz hak üzere, onlar da
bâtıl üzere değiller mi?"
"- Şüphesiz öyle!"
"- Bizim ölülerimiz cennetlik, onlarınki
cehennemlik değil mi?"
"- Şüphesiz öyle!"
"- Öyleyse dinimizde niye bu zilleti kabul
ediyoruz? Allah bizimle onlar arasında (savaşla tayin edilecek) hükmünü
vermezden önce umre yapmaktan geri mi döneceğiz? (olmaz böyle şey!)"
"- Ey Hattâb'ın oğlu, ben Allah'ın Resûlüyüm
(ve O'nun emrine muhalif de değilim). Ve Allah da ebediyyen bizi
terketmiyecektir."
Hz. Ömer bundan sonra Ebu Bekir'in yanına
giderek Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e söylediklerini ona da
tekrar eder. Hz.Ebu Bekir de: "Onun emrine uy. Zira şehadet ederim ki, O,
Allah'ın Resûlüdür ve Allah O'nu ebediyyen terketmiyecektir" cevabını verir.
Arkadan sadedinde olduğumuz Fetih sûresi iner.
Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) sûreyi baştan sona Hz. Ömer'e okur.
Hz. Ömer (radıyallahu anh): "Yani bu bir fetih mi?" diyerek hâlâ devam eden
üzüntü ve endişesini dile getirir.
Isrardaki hatasını bilâhare anlayarak
keffâreti için yıl orucu tutup, köleleri azad edecek olan Hz. Ömer başta
olmak üzere, Hz. Ebur Bekir ve diğer pek çok sahabe ittifakla Hudeyiye
Sulhü'nün "İslamın en büyük zaferi" olduğunu ifade etmişlerdir.
Ashabı belirttiğimiz şekilde üzen husus, umre
yapmak niyetiyle Medine'den çıkıldığı halde, o yıl umre yapmadan geri
dönmenin, anlaşma şartları arasında yer alması ile, müşriklerden Müslüman
olarak Medine'ye iltica edeceklerin Mekkelilere geri verilmesi maddesi idi.
ـ2ـ وعن أنس رَضِىَ اللّهُ عَنْهُ. ]أنَّ ثَمَانِينَ رَجًُ نَزَلُوا عَلَى
رَسُولِ اللّه # مِنْ جَبَلِ التَّنْعِيمِ عِنْدَ صََةِ الصُّبْحِ يُرِيدُونَ
قَتْلَهُ. فَأخِذُوا: فَأعْتَقَهُمْ رسولُ اللّه # فنَزَلَتْ وَهُوَ الَّذِى
كَفَّ أيْدِيَهُمْ عَنْكُمْ وَأيْدِيَكُمْ عَنْهُمْ بِبَطْنِ مَكَّةَ مِنْ
بَعْدِ أنْ أظْفَرَكُمْ عَلَيْهِمْ اŒية[. أخرجه مسلم وأبو داود والترمذى .
2. (788)-
Hz. Enes (radıyallahu anh) anlatıyor: "Sabah namazı sırasında Ten'im
dağından seksen kişi Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın üzerine
geldiler. Niyetleri onu öldürmekti. Yakalandılar. Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm) onları serbest bıraktı. Bunun üzerine şu âyet indi.
(meâlen): "Sizi onlara üstün kıldıktan sonra, Mekke bölgesinde, onların
ellerini sizden, sizin ellerinizi onlardan geri tutan, savaşı önleyen
O'dur..." (Feth, 24). [Müslim, Cihad 133 (1808); Tirmizî, Tefsir, Fetih
(3260); Ebu Dâvud, Cihad 130, (2677).]
AÇIKLAMA:
Yukarıda kaydedilen âyetin iniş sebebiyle
ilgili farklı rivayetler kitaplarımıza intikal etmiştir. Enes'ten yapılan
yukarıdaki rivayet bunlardan biridir. Ahmed İbnu Hanbel'in rivayetinde bu
ani baskın hadisenin Hudeybiye Günü'nde vukua geldiği tasrih edilir. İbnu
İshak'ın bir rivayetinde, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın ashabından
bir kişiyi kaçırmak üzere Kureyş'in gönderdiği 40 veya 50 kişilik bir grubun
yakalanması ve sonra da serbest bırakılmaları üzerine bu âyet inmiştir. Keza
Mekke'nin savaşsız fethi üzerine indiğine dair rivayet de yapılmıştır.
ـ3ـ وعن أبىّ بن كعب رَضِىَ اللّهُ عَنْهُ ]عن النَّبىّ # في قولهِ تعالى:
وَألْزَمَهُمْ كَلِمَةَ التَّقْوَى. قَالَ النَّبىُّ #: َ إلَهَ إَّ اللّهُ[.
أخرجه الترمذى .
3. (789)-
Übey İbnu Ka'b (radıyallahu anh), "Allah, peygamberine ve inananlara huzur
indirdi. Onların takva sözünü tutmalarını sağladı" (Feth, 26) ayetinde geçen
"takva sözü"nden, Lailahe illallah'ın kastedildiğini Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm)'den işittiğini söylemiştir. [Tirmizî, Tefsir, Feth,
(3261).]
AÇIKLAMA:
Âyette işaret edilen takva kelimesi nedir?
Bunu alimler farklı şekillerde cevaplamışlardır. Cumhur buna Lailahe
illallah demiştir. Bazıları buna Muhammedu'r-Resûlullah'ı da eklemiştir.
Bazıları ise Vahdehu lâ şerike leh kelimesini eklemiştir.
Zührî ise takva kelimesinin
Bismillahirrahmanirrahim olduğunu söylemiştir. O, delil olarak, Hudeybiye
Sulhü sırasında müşriklerin anlaşma metnine bu kelime ile başlamayı
reddetmiş olmalarını gösterir.
Rivayetlerde belirtildiği üzere Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm) bunda ısrar etmez, cahiliye besmelesi olan,
bismikallahümme formülüne razı olur. Allah mü'minleri bu kelimeye mecbur
eder ve bununla hususiyet kazanırlar vs.
Sahih görüş ilk kaydedilendir. Zira kelime-i
tevhid ile Allah'a şirk koşmaktan kaçınılmaktadır. Üstelik
kelimetü'ttakva'nın lâilahe illallah kelimesi olduğunu te'yid eden
yukarıdaki merfu rivayet de mevcuttur.