FURKAN SÛRESİ
ـ1ـ عن ابن عباس رَضِىَ اللّهُ عَنْهُما. في قوله تعالى: ]وَيَوْمَ يَعَضُّ
الظَّالِمُ عَلى يَدَيْهِ. قَالَ: الظالِمُ عُقْبَةُ بنُ أبى مُعَيْطٍ.
وَيَعْنِى بِالْخَلِيلِ أُمَيَّةَ بن خَلَفٍ، وَقِيلَ أبىٌّ، وذَلِكَ أنَّ
عُقبَةَ صَنَعَ طَعَاماً فَدَعا أشْرافَ قُرَيْشٍ وَكانَ فِيهِمْ رسولُ اللّهِ
# فَامْتَنَعَ أنْ يَطْعَمَ أوْ يَشْهَدَ عُقْبَةُ شَهَادَةَ التَّوْحِيدِ
فَفَعلَ فَأتَاهُ أُمَيَّةُ بنُ خَلَفِ أوْ أبىٌّ، وَكانَ خَلِيلَهُ، وقالَ
أصَبَأتَ؟ قاَلَ: َ ؛ وَلَكِنِ اسْتَحْيَيْتُ أنْ يَخْرُجَ مِنْ مَنْزِلى أوْ
يَطْعَمَ مِنْ طَعَامِى. قَالَ: فقَالَ ما كُنْتُ أرْضَى حَتَّى تَأتِيَهُ
فَتَبْصُقَ في وَجْهِهِ. فَفَعَلَ عُقْبَةُ، فَقُتِلَ يَوْمَ بَدْرٍ صَبْراً
كَافِراً[. أخرجه رزين.»الصَّبْرُ« حبس القتيل على السح.
1. (724)-
İbnu Abbas (radıyallahu anhümâ), "O gün zâlim kimse ellerini ısırıp: "Keşke
Peygamberlerle berâber bir yol tutsaydım, vay başıma gelene, keşke falancayı
dost edinmeseydim. And olsun ki beni, bana gelen Kur'ân'dan o saptırdı.
Şeytan insanı yalnız ve yardımcısız bırakıyor" der" (Furkân 27-30)
meâlindeki âyet hakkında şu açıklamayı yaptı: "Ayette zikri geçen zâlim
Ukbe İbnu Ebi Muayt'tır. Zikri geçen dost (halil) da Ümeyye İbnu Halef'tir.
Dostum Übeyy olduğu da söylenmiştir.
(Ayetin inişi bunlarla ilgilidir). Şöyle ki:
Ukbe bir yemek hazırlayarak Kureyş'in eşrafını dâvet eder. Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm) da onların arasındadır. Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm), "Ukbe kelime-i tevhidi söylemedikçe, yemekten almayacağını"
söyledi. Ukbe bu isteği yerine getirdi. Bunun üzerine dostu olan Ümeyye İbnu
Halef veya Übeyy ona gelerek:
"- Sâbiî mi oldun?" dedi. Ukbe:
"- Hayır, ancak yemek yemeden evimden
ayrılmasından utandım" diye cevap verdi. Übeyy:"- Öyleyse, gidip onun yüzüne
tükürmezsen ben de senden râzı olmayacağım!" dedi. Ukbe, bu talebe müsbet
cevap vererek, isteneni yaptı. Ceza olarak Bedir günü yakalanıp idam edildi.
Bu rivayetin kaynağı asılda gösterilmemiştir.
Ancak rivayeti mana olarak, Taberî Tefsir'inde (18, 6), İbnu Abbâs rivayeti
olarak kaydeder. Ayrıca, El-Vahidî, Esbâbu'n-Nüzûl'da (s. 191); Suyûti,
ed-Dürrü'l-Mensûr'da (5, 68) kaydetmiştir.
AÇIKLAMA:
1- Bu âyet, Kur'ân-ı Kerim'de kötü arkadaştan
tahzirle ilgili olarak gelen âyetlerdendir. Burada bir kısım dostlar
dostluklar vardır, uğrunda olmayacak fedakârlıklar, işler yapılır. Ama öbür
dünyada pişmanlıklar getirir. Ayet-i kerimede hayır yolunda, Allah'ın
rızasını düşünmeyen dostlukların öbür dünyadaki faydasız, acı pişmanlığına
dikkat çekilmektedir. İbnu Abbas (radıyallahu anhümâ) bu âyetin iniş
sebebini anlatarak meseleyi daha müşahhas, daha hatırda kalıcı ve unutulmaz
bir hâle getirmektedir.
Yine tekrar edelim, bir âyetin bir şahısla
ilgili olarak nüzûlü, hükmünün âm (umumi) olmasına, kıyâmete kadar mûteber
olmasına mâni değildir. Zira o her mü'mine hitab eder, her devre hitab eder.
Âlimler: "Sebebin hususi olması, hükmün umumi olmasına mâni değildir"
demiştir.
2- Ümeyye İbnu Halef'in "Sâbiî mi oldun?"
sözü, Müslüman mı oldun demektir. Çünkü başlangıçta, Hz.Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm)'e Sâbiî diyorlardı. İbnu'l-Esîr'in en-Nihâye'de
açıkladığına göre "câhiliye Arapları bir dinden çıkarak bir başka dine
geçenlere Sâbiî diyorlardı." Müslümanlar da Kureyş'in dininden ayrılıp İslâm
dinine girmekte idiler. Bu kelime fiil olarak, çıkmak manasına olan saba-e
kökünden gelir. Yıldız matlaından (doğduğu yerden) çıkınca
صَبََأَ النجوم (Yıldız çıktı,
doğru) denirdi. Sâbiî kelimesi, Müslümanlar hakkında sıkca kullanılmış bir
tâbirdir, cem'i subât gelir. Müslümanlara aynı kökten olmak üzere masbuvv da
denmiştir.
ـ2ـ وعن ابن مسعود رَضِىَ اللّهُ عَنْهُ قال: ]سألْتُ رسولَ اللّه #: أىُّ
الذَّنْبِ أعْظَمُ؟ قالَ: أنْ تَجْعَلَ للّهِ نِدّاً وَهُوَ خَلَقَكَ، قَالَ
قُلتُ: ثُمَّ أىُّ؟ قَالَ أنْ تَقْتُلَ وَلَدَكَ مَخَافَةَ أنْ يَطْْعَمَ
معَكَ، قَالَ قُلْتُ ثُمَّ أىٌّ؟ قَالَ أنْ تُزَانِى حَلِيلَةَ جَارِكَ، قَالَ
فنزَلَ تَصْدِيقاً لِذلِكَ: وَالَّذِينَ َ يَدْعُونَ مَعَ اللّهِ إلهاً آخَرَ
وََ يَقْتُلُونَ النَّفْسَ الَّتِى حَرَّمَ اللّهُ إَّ بِالْحَقِّ وََ
يَزْنُونَ[. أخرجه الخمسة .
2. (725)- İbnu Mes'ud (radıyallahu anh)
anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e:
"- Hangi günah daha büyük?" diye sordum. Şu
cevabı verdi:
"- Seni yaratmış olduğu halde Allah'a ortak
koşmandır!"
"- Sonra hangisi gelir?" dedim.
"- Seninle beraber yiyecek korkusuyla çocuğunu
öldürmendir!" dedi. Ben tekrar:
"- Sonra ne gelir?" dedim.
"- Komşunun helâlliği ile zina etmen!" dedi.
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın bu sözlerine te'yiden şu mealdeki
âyet nazil oldu: "Onlar ki, Allah'ın yanına başka bir Tanrı daha (katıp)
tapmazlar, Allah'ın haram kıldığı cana haksız yere kıymazlar, zina etmezler.
Kim bunlardan birini yaparsa cezaya çarpar" (Furkan 68). [Buharî, Tesfir,
Furkân 2, Bakara 3, Edeb 20, Muharib'in 20, 46; Müslim,İman 141, (86); Ebu
Davud, Talâk 50, (2310); Tirmizî, Tefsir, Furkân (3181).]