HACCIN VÜCÛBU
ـ1ـ وعن أبى هريرة رَضِىَ اللّهُ عَنْهُ قال: ]خَطَبَنَا رسول اللّه # فَقَالَ:
يَا أيُّهَا النَّاسُ قَدْ فُرِضَ عَلَيْكُمْ الحجُّ فحُجُّوا. فقَالَ رَجُلٌ:
أفِى كُلِّ عَامٍ يَا رسولَ اللّهِ؟ فسكَتَ حَتَّى قَالَهَا ثَثاً. ثُمَّ قالَ:
ذَرُونِى مَا تَرَكْتُكُمْ. لَوْ قُلْتُ نَعَمْ لَوَجَبَتْ وَلَما
اسْتَطَعْتُمْ. إنَّمَا أهْلَكَ مَنْ كانَ قَبْلَكُمْ كَثْرَةُ سُؤالِهِمْ
وَاخْتَِفُهُمْ عَلى أنْبِيَائِهِمْ، فإذَا أمَرْتُكُمْ بِأمْرٍ فأتُوا مِنْهُ
مَا اسْتَطَعْتُمْ وَإذَا نَهَيْتُكُمْ عَنْ شَئٍ فاجْتَنِبُوهُ[. أخرجه مسلم
والنسائى .
1. (1174)-
Ebu Hüreyre hazretleri (radıyallahu anh) anlatıyor: "Bir gün Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm) bize şöyle hitab etti:
"Ey insanlar, size hacc farz kılınmıştır. Şu
halde haccı edâ edin!"
Cemaatte bulunan bir adam:
"Her sene mi, Ey Allah'ın Resûlü?" diye sordu.
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) cevap vermedi. Adam sorusunu üç kere
tekrar etti. Bunun üzerine:
"Ben sizi bıraktıkça siz de beni bırakın.
(Madem ki sükût ettim, niye sormada ısrar ediyorsunuz?) Şayet (sorunuza)
"Evet!" deseydim, her yıl haccetmek vacib oluverirdi ve buna güç
yetiremezdiniz. Şunu bilin ki, sizden öncekileri helak eden şey, çok sual
sormaları ve peygamberleri hakkında ihtilâflarıdır. Size bir iş emrettiğim
zaman, bunu gücünüz yettiğince îfa edin, bir yasaklamada bulunduğum vakit de
ondan kaçının (bu emir ve yasakla ilgili olarak aklınıza gelen her şeyi
sormaya kalkmayın!)" [Buhârî,İ'tisam 4; Müslim, Hacc 412, (1337), Fedâil
130, (1337); Nesâî, Hacc 1, (5, 110-111).]
AÇIKLAMA:
1- Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'a bu
suali soran sahâbinin Akra' İbnu Hâbis (radıyallahu anh) olduğu rivayetin
bazı vecihlerinde tasrih edilir.
2- Fazla sual sorma yasağı ile alâkalı geniş
açıklamayı 581 numaralı hadis vesilesiyle yaptığımız için burada teferruata
girmeden birkaç noktaya kısaca dikkat çekeceğiz:
3- Emir tekrarı gerektirir mi?
Bu hadisi izah sadedine Nevevî, usulcülerin
münakaşa ettikleri bir meseleye temas eder. Kur'ân veya hadiste gelen bir
emri bir kere yapmak yeterli mi, yoksa o emrin tekrar tekrar yapılması
gerekir mi? Bu hususta farklı görüşler ileri sürülmüştür:
1) Şafiilere göre, emir tekrar iktiza etmez,
tekrara ihtimali vardır.
2) İkinci bir görüşe göre tekrarı iktiza eder.
3) Birden fazlası hakkında tevakkuf edilir.
Şayet bir şarta bağlı veya bir vasfın sübutuyla mukayyed ise o durumlarda
tekrar ifade eder. Yani, birden fazlası için bir beyan aranır. Bazı
Hanefîler bu görüştedir. Yukarıdaki hadis bu görüşte olanlara delil
olmuştur. Zîra Akra', tekrar hususunda bir beyan aramıştır.
4) Mutlak emir, ne tekrar ne de umum iktiza
etmez. Onlara ihtimali de yoktur. Namaz, oruç, zekât gibi ibadetlerin
tekerrür etmesi, sebeplerinin tekerrür etmesi sebebiyledir. Haccın sebebi
olan Beytu'l-Haram tekerrür etmediği için ömürde bir defa emre uymakla farz
düşer. Hanefîler'in ekseriyetince benimsenen görüş budur.
4- Sual yasağı nelere racidir?
Sahâbe ve Tâbiin'den bazı âlimler, yasağın,
vukua gelen olsun,vukua gelmeyen olsun her meseleye şâmil olduğunu ileri
sürmüştür. Ancak, bu görüşe bir çok fukahâ karşı çıkmıştır. Bu görüşte olan
Ebu Bekr İbnu'l-Arabî şöyle der: "Gafillerden bir kısmı, sual sormayı
yasaklayan âyetten (Mâide 101) hareketle, nevâzil'e giren (yani âyet ve
hadiste zikri geçmeyen) şeylerden -bunlar fiilen vukua gelmedikçe- sual
sormanın yasak olduğu zannına kapıldılar. Halbuki işin aslı böyle değildir.
Zîra âyetin verilecek cevap sebebiyle kötülük hasıl olacak soruları
yasakladığı pek sarihtir. Nevâzil ile alâkalı sorular bu gruba girmez."
İbnu Hacer bu görüşü te'yid eder, ancak
İbnu'l-Arâbî'nin kendisi gibi düşünmeyen ulemâ hakkında gafiller tâbirini
kullanmış olmasını takbih eder. Mamafih, ondan önce Kurtubî de onu takbih
etmiş, ilâveten böylesi davranışların İbnu'l-Arâbî'de sıkça görülen sabit
bir huy olduğuna da dikkat çekmiştir.
5- Yasak Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
devrine mi ait?
Sual sorma yasağının daha ziyade Resûlullah
devriyle ilgili olduğunu söyleyen âlimler, Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm)'tan sonra sorulacak suallerden âyette beyan edilen kötülük
ihtimalinin kalktığını ileri sürmüşlerdir. Şu hadisleri delil olarak ileri
sürerler:
مَا احَلَّ اللّهُ في كِتَابِهِ فَهُوَ حََلٌ وَمَا حَرَّمَ فَهُوَ حَرَامٌ
وَمَا سَكَتَ عَنْهُ فَهُوَ عَفْوٌ فَاقْبِلُوا مِنَ اللّهِ عَافِيَتَهُ فَإنَّ
اللّهَ لَمْ يَكُنْ يَنْسِى شَيْئاً ثُمَّ تََ هذِهِ اŒية: وَمَا كَانَ رَبُّكَ
نسياً
"Allah'ın, kitabında helâl kıldıkları helal,
haram kıldıkları da haramdır, sükût buyurdukları da affa mazhardır. Öyleyse
Allah'ın affettiğini kabul edin, zîra Allah hiçbir şeyi unutmamıştır."
Resûlullah şu âyeti okur. (meâlen): "...Rabbin unutkan değildir" (Meryem
64).Bir başka hadis de şöyledir:
إن اللّهَ فَرَضَ فَرائِضَ فََ تُضَيَّعُوهَا وَحدّ حُدُوداً فََ تَعْتَدُوهَا
وَسَكَتَ عَنْ اَشْيَاءَ رَحْمَةً لَكُمْ غَيْرَ نِسْيَانٍ فََ تَبْحَثُوا
عَنْهَا
"Allah bir kısım farzlar koydu. Sakın bunları
terketmeyin, bir kısım da yasaklar koydu. Sakın onları çiğnemeyin. Bir kısım
şeylerde de unutarak değil, size merhameten sükût buyurdu, sakın onları
kurcalamayın!"
Bir hadis de şöyle:
اعْظَمُ الْمُسْلِمِينَ بِالْمُسْلِمِينَ جُرْماً مَنْ سَألَ عَنْ شَىْءٍ لَمْ
يُحْرَمْ فَحَرُمَ مِنْ اَجْل مَسْألَتِهِ
"Müslümanlar'a karşı en büyük cürmü işleyen o
kimsedir ki, haram edilmemiş olan bir şeyden sual eder de, onun sebebiyle
haram ediliverir."
6- Yasak Medineliler'e mi mahsus?Mezkûr
yasağın bedevîlere şâmil olmayıp daha ziyade Medine'de kalan Muhacir ve
Ensâr'la ilgili olduğunu gösteren rivayetler de var. Bunlar, yasağın sınırlı
oluşuna ve daha ziyade vahiyle ilgili oluşuna destek sayılabilir. Enes'in
bir rivayeti şöyle: "Bizler Hz.Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e herhangi
bir hususta sual sormaktan men edilmiş idik. Bu yasaktan gafil bir bedevînin
gelip Resûlullah'a birşeyler sorması ve bu vesileyle Efendimiz'i dinlemek
çok hoşumuza giderdi." Müslim'de Nevvâs İbnu Sem'ân'ın bir rivayeti bu
mevzuda daha dikkat çekici: "Hicret etmeksizin Medine'de Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm)'la birlikte bir yıl ikâmet ettim. Hicret etmeme
sadece "sual meselesi" mâni olmuştu. Zîra birimiz kesinlikle hicret edip
"Muhacir" oldu mu, artık Resûlullah'a sual soramazdı." Nevvâs hazretleri
(radıyallahu anh) sırf soru sorabilme hakkını yitirmeden Medine'de ikamet
edebilmek için "Muhacir" statüsüne girmeye yanaşmıyor. Ahmet İbnu Hanbel'in
bir rivayetinde soru yasağıyla ilgili âyetin nüzûlünden sonra Ashab'ın
Medine'ye gelen bedevîlere zaman zaman bahşiş vererek Hz. Peygamber'e soru
sormaya teşvik ettiklerini belirtir:
لَمَّا نَزَلَتْ يَا اَيُّهَا الَّذِينَ امَنُوا َ تَسْألُوا عَنْ اَشْيَاءَ
اŒيَةَ كُنَّا قَدْ اَتَّقَيْنَا اَنْ نَسْألَهُ # فَاَتَيْنَا اعْرَابِيّاً
فَرَشَوْنَاهُ بُرْداً وَقُلْنَا: سَلِ النَّبِىَّ #
Bu mevzu üzerine rivayet çoktur:
7- Ashab'tan vârid olan soruların izâhı:
Hemen belirtelim ki, hadis kitaplarında
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'a Ashab'ın sorduğu birçok sualler
rivayet edilmiştir. İster istemez, yasağa rağmen bu sualler nasıl soruldu
diye bir müşkil hatıra gelebilmektedir. Âlimler üç ihtimal üzerinde
dururlar:
a) Bu sualler, yasak koyan âyetin inmesinden
önce sorulmuş olabilir.
b) Âyette gelen sual yasağı umumî değil,
hususîdir. Yani, hükmü kesinlik kazanmış meselelerle ilgili olarak duyulan
ihtiyaçta soru yasağı yoktur.
c) Yasak, mutlaka bilinmesi gereken şeylere
şâmil değildir. Kamışla kesilen hayvanın etine terettüp edecek hükümle
ilgili sual, ümerâ Allah'a itaatin dışına çıkan emir verecek olursa, onlara
itaat edilip edilmeyeceğine dair sual, kıyâmet ahvâli ve âhirzaman fitnesi
ile ilgili sualler, keza bizzat Kur'ân'da zikredilen, kelâle, içki, kumar,
haram aylardaki savaş, yetimler, hayız zamanı, kadın, sayd vs. üzerine
gelen sualler gibi. Bu sualler gerçek ihtiyaçtan geldiği için yasak bunlara
şâmil olmamıştır.
8- Yasak vukû bulmayana da şâmildir.
Sual sormaya yasak koyan âyetin, vukû bulmayan
hâdiselerle de ilgili olduğunu söyleyenler, bu kanaate, "vukû bulan
hâdiseyle ilgili sual, meşakkat getiren teklife sebep olduğuna göre, olmayan
şeyden sormamak daha iyidir" mülâhazasıyla varırlar. Dârimî, Sünen'inin
Mukaddime kısmında bu mevzuya tahsis ettiği bir babta, bir çok selefin
görüşünü kaydeder.
İbnu Ömer: "Vukûa gelmeyen şeyden sormayın,
zîra ben olmayan şeyden soran kimseye babam Ömer (radıyallahu anhümâ)'in
lânet ettiğini işittim" der.
Zeyd İbnu Sâbit kendisine birşey sorulunca
önce, bunun vukû bulup bulmadığını sorar, "evet!" derlerse, o konuda bildiği
bir şey varsa söylerdi. Şâyet "Hayır, henüz vukû bulmadı!" derlerse:
"Bırakın vukûa gelsin, o zaman sorarsınız!" deyip cevap vermediği
belirtilir.
Hz. Ömer de, "Vukuâ gelen hâdiseler bizi
yeterince meşgul etmekte" diyerek, vukûa gelmeyen şeylerden sormayı
yasaklamıştır.
Âlimler, hakkında nass gelmeyen şeylerle
ilgili olarak yapılan araştırmayı iki kısma ayırmışlardır:
1) Hâdiseyi bütün yönleriyle, nassın delaleti
içerisine dâhil etme araştırması. Böyle bir araştırma makbuldür, mekruh
değildir. Bilâkis, yetkili müctehidlere, bunu yapmak farzdır.
2) Rivayetler arasında ihmali mümkün veya
cem'edilmesi kabil küçük farklılıkların üzerinde fazlaca durup, dine,
şeriata hiçbir faydası olmayan ince tahlillere girişmek; benzer şeyler
arasında yoktan ayrılıklar, farklılıklar çıkarmak gibi gayretler, tahliller,
araştırmalar ortaya koymak; veya aksine farklılıkları zâhir olan muhtelif
şeyleri aynı şeymiş gibi göstermek için tekellüflü te'lif çalışmaları
yapmak; delilleri, vechi olmayacak şekilde zorlamak. Selefin mekrûh
addettiği ilmî gayretler bu kısma girenlerdir. Bu çeşit boş gayretlerin
zaman kaybından başka, kişiyi, şu hadisin tehdidine maruz kılacağı da
belirtilir:
هَلَكَ الْمُتَنَطِّعُونَ "A-şırılar
helâk olmuştur". Hadiste geçen mütenattiûn'u aşırılar olarak tercüme ettik.
Zemahşerî, hadisin gayesi, doğruluk ve
güzellikte tek veche ulaşan muhtelif kıraatlarda münakaşa ve inadlaşmayı
yasaklamaktır demiştir.
Nevevî hadisten: "Kelâmda çeşitli edebiyat
oyunları yaparak derinleşmenin, halka hitab ederken fesahat yapacağım diye
zorlamalara, yapmacıklara gitmenin, lügat parçalamanın, irab inceliklerine
inmenin kastedilip, kötülendiğini, ayrıca faydasız, mâlayâni mevzulara
dalmanın... vukûu nâdir meselelerin inceliklerinden sual sormanın vs..."
kastedildiğini söylemiştir.
İbnu Hacer, kitap, sünnet, icma gibi ana
kaynaklardaki bir asla dayanmayan meselelerde teferruata inmede aşırı
gitmeyi de buraya dâhil eder. Başka şeylerde harcanması çok daha iyi olacak
kıymetli vakitlerin, vukûu pek nadir şeylerde harcandığına esefle parmak
bastıktan sonra der ki: "Bunların en fenası, şeriatça keyfiyetini
araştırmadan sadece inanılması istenen şeyleri didiklemek maksadıyla çokca
sual sormaktır. Sözgelimi, bazı meseleler vardır ki, meşhûd âlemde hiçbir
hissî delili yoktur: Kıyametin vakti, ruhun mahiyeti, bu ümmetin ömrünün
müddeti gibi. Bunlar sadece ve sadece nakil yoluyla bilinebilecek meseleler
olduğu halde bunlardan sorular da sorulur. Halbuki bunların çoğu hakkında
nakille gelen bilgi yoktur, bunlara araştırma yapmadan iman gerekir. Daha da
fenası, bazı mevzular var ki, fazla didiklemek, kişiyi şekke ve şaşkınlığa
atar. Ebu Hüreyre tafından rivayet edilen: "İnsanlar birbirlerine şundan
bundan sora sora, şöyle sorma noktasına gelirler: "Bu mahlûkatı Allah
yarattı, öyleyse Allah'ı kim yarattı?" hadisi bu durumu haber vermektedir."
Şu halde sual sorma yasağı pek çok teferruata
şâmil ber mevzudur. Biz bazı meselelerini özetleyerek sunmaya çalıştık.
ـ2ـ وعن علي رَضِىَ اللّهُ عَنْهُ قال: ]قال رسول اللّه #: مَنْ مَلَكَ زَاداً
وَرَاحِلَةً تُبَلِّغُهُ إلى بَيْتِ اللّهِ الحَرَامِ وَلَمْ يَحُجَّ فََ
عَلَيْهِ أنْ يمُوتَ يَهُوديّاً أوْ نَصْرَانِيّاً وَذلِكَ أنَّ اللّهَ تَعالى
يَقُولُ: وَللّهِ عَلى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إلَيْهِ
سَبِيً اŒية[. أخرجه الترمذي .
2. (1175)-
Hz. Ali (radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
efendimiz şöyle buyurdular:
"Kim kendisini Beytullahi'lharam'a ulaştıracak
kadar azık ve bineğe sahip olduğu halde haccetmemişse onun Yahudi veya
Hıristiyan olarak ölmesi arasında fark yoktur. Zîra, Cenab-ı Hakk şöyle
buyurmuştur: "Oraya yol bulabilen insana, Allah için Kâbe'yi haccetmesi
gerekir" (Âl-i İmrân 97). [Tirmizî, Hacc 3, (812).]
AÇIKLAMA:
Hadiste, hacc yapmaya yetecek maddî imkânı
olup da hacca gitmeyenler çok ağır bir üslubla tehdid edilmektedir:
Hıristiyan veya Yahudi olarak ölme tehlikesi, yani küfür üzere ölmek.
Âlimler, bu ifadenin tağliz yani "terhib ve korkutmada şiddete başvurma"
güttüğünü belirttikten sonra şu açıklamayı da yaparlar: Maddî imkâna rağmen
farz olan haccı terketmek, ya bunun vacib olduğunu inkâr ve istihfafdan
gelir, bu ise küfürdür; ya da emr-i İlâhî'ye isyandan gelir. Öyle ise küfre
düşerek Yahudi veya Hıristiyan mertebesine inme tehlikesi ile başbaşadır.
Haccı terkedenlerin betahsîs Ehl-i Kitab'a
benzetilmeleri, onların da kitaplarıyla amel etmemelerinden ileri gelir.
Zîra haccı yapmayan Müslüman da, kitabının emrini terketmiş olmakla
aralarında bir müştereklik hasıl olmaktadır.
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm), haccı
emreden âyeti okuyarak, haccetmeyenin bu emr-i İlâhî'yi inkâr veya ona isyan
ettiğine ve dolayısıyla beyan ettiği vaîde delil getirmiş olmaktadır.
ـ3ـ وعن ابن عباس رَضِىَ اللّهُ عَنْهُما. ]أنَّ ا‘قْرَعَ بْنَ حَابِسٍ سَألَ
رسولَ اللّه # فقَالَ: الحَجُّ في كُلِّ سَنَةٍ أوْ مَرَّةً وَاحِدَةً؟ فقَالَ:
بَلْ مَرَّةً وَاحِدَةً. فَمَنْ زَادَ فَتَطَوُّعٌ[ .
3. (1176)-
İbnu Abbas (radıyallahu anhümâ) hazretleri anlatıyor: "Akra' İbnu'l-Hâbis
(radıyallahu anh), Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'a:
"Hacc her sene midir, ömürde bir kere midir?"
diye sordu. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm):
"Bir keredir, fazla yapan nafile olarak yapmış
olur!" diye cevap verdi." [Ebu Dâvud, Hacc 1, (1721); Nesâî, Hacc 1, (5,
111); İbnu Mâce, Menâsik 2, (2886).]
ـ4ـ وعنه رَضِىَ اللّهُ عَنْهُ قال: ]قال رسولُ اللّه #: َ صَرُورَةَ في
ا“سَْمِ[. أخرجهما أبو داود. »الصَّرَُورَةُ« الذى لم يحُج رج كان أو امرأة .
4. (1177)-
Yine İbnu Abbas (radıyallahu anhümâ) Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın
şöyle dediğini rivayet etmiştir: "İslâm'da hacc yapmamak (saruret) yoktur."
[Ebu Dâvud, Hacc 3, (1729).]
AÇIKLAMA:
Saruret iki mâna taşır:
1- Hiç hacc yapmayan kimseye denir.
2- Ruhbanlarda olduğu şekilde evlenmeyip,
bekâr kalan kimseye denir. Tâbir, açıklanan bu iki mânasıyla cahiliye
devrinde câri iki âdeti de dile getirmiş olmaktadır. İmam Mâlik Muvatta'da,
kadın saruret'i şöyle açıklamıştır: "Kadınlardan hiç haccetmeyendir,
kendisini hacca götürecek bir mahremi bulunmayan -veya böyle bir mahremi
olsa da kadını hacca götürmeye muktedir olmayan- kadına, saruret denir."
İmam Mâlik devamla, "İslâm'da saruret yoktur" prensibi için: "Böyle bir
kadın, bir grup kadına dâhil olarak hacca giderek, farz olan haccını yine de
terketmez, (din haccın terkine (sarûrete) cevâz vermez" buyurur.
Görüldüğü üzere, İslâm'da sarûret yoktur
hadisi, hacc yapabilecek güçte olan kimseye, kadın olsun, erkek olsun hacc
etmemek için ileri sürebileceği her çeşit mâzeret kapısını kapamaya
müteveccihtir.
Hadisten, "ruhbanlarınki tarzında" bekârlığın
reddi de anlaşılabilir. Zîra İslâm, başkaca mazeret olmadıkça, dindarlık ve
zühd mülâhazalarıyla bekâr kalmayı tecviz etmemiş, meşrû addetmemiştir.
ـ5ـ وله عنه أيضاً: ]قال #: مَنْ أرَادَ الحَجَّ فَلْيَتَعَجَّلْ[ .
5. (1178)-
Yine İbnu Abbas (radıyallahu anhümâ), Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın
şu sözünü rivayet etmiştir: "Hacc yapmak isteyen acele davransın." [Ebu
Dâvud, Menâsik 6, (1732).]
AÇIKLAMA:
Bu hadis hacc hususunda acele davranmanın
gereğine dikkat çekmektedir. Haccın arzuya bağlı nafile bir ibadet olmayıp,
şartlara bağlı bir farz olduğu gözönüne alınınca "hacc yapmak isteyen..."
tâbirini, "hacc kime farz olmuş ise" şeklinde anlayıp şöyle ifade etmemiz
gerekir: "Bir kimseye hacc farz oldu mu, bunu yerine getirmede acele etsin."
Öyle ise, haccda esas olan ta'cildir. Bilhassa
yurdumuzda kökleşmiş olduğu üzere ileriki yaşlara, yaşlılığa bırakmak câiz
değildir. Bu hadisin Beyhakî'deki ziyadesi meseleye daha da açıklık
getirir:
فَإنَّ
اَحَدَكُمْ َ يَدْرِى مَا يَعْرِضُ لَهُ مِنْ مَرَضٍ اَوْ حَاجَةٍ
"Zîra sizden kimse, başına ne gelecek bilmez;
hastalanacak mı, fakir duruma mı düşecek?"
Bu hadise dayanan Ebu Hanife, İmam Mâlik ve
bir kısım Şafiî ulemâsı, haccın fevrî bir vecibe olduğuna, yani vâcib olur
olmaz, tehir edilmeden getirilmesi gereğine hükmetmişlerdir. Ancak İmam
Şafiî, Evzâî, Ebû Yusuf ve Muhammed eş-Şeybânî (rahimehumullah), haccın
beşinci veya altıncı hicret yılında farz kılınmış olmasına rağmen
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın onuncu yılda haccetmiş olmasını
nazar-ı dikkate alarak, hacc farizasının fevrî bir vecibe olmayıp
geciktirilebileceğini söylemişlerdir.
Ancak hemen belirtelim ki, bu görüşe
katılmayanlar:
a) Haccın farz kılınma zamanının münâkaşalı ve
hattâ bazılarınca 10. hicrî yıl kabûl edildiğini, bu durumda te'hir
olmadığını,
b) 10. yıldan önce farzedilmiş olsa bile, Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in, haccda çırılçıplak vaziyette hacc
yapan müşriklerle karışık olarak hacc yapmak istemediği için tehir ettiğini
ve dolayısiyle Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın te'hirinde meşru bir
özür bulunduğunu söyleyerek görüşlerinin isabetliliğini müdâfaa etmişlerdir.
Hacc yapanlar, günümüz şartlarında dahi, hacc
ibadetinin gençlikte yapılması gereken meşakkatli bir ibadet olduğunu te'yid
etmektedir.
ـ6ـ وعن جابر رَضِىَ اللّهُ عَنْهُ قال: ]سُئِلَ رسول اللّه # عَنِ الْعُمْرَةِ
أوَاجِبَةٌ هِىَ؟ فقَالَ: َ. وَأنْ تَعْتَمِرُوا هُوَ أفْضَلُ[ .
6. (1179)-
Hz. Câbir (radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm)'dan:
"Umre vacib midir?" diye sorulmuştu, şu cevabı
verdi:
"Hayır! Ancak, umre yapmanız faziletli bir
ameldir." [Tirmizî, Hacc 88. (931).]
AÇIKLAMA:
Umre hakkında, mevzuun başında ve ayrıca 1165
numaralı hadisin açıklamasında yeterince durulmuştur. Oralarda kaydettiğimiz
üzere bir kısım âlimler (Şafiî, Ahmed vs.), umrenin vacib olduğunu
söylerken, diğer bazıları (İmam Mâlik, Ebû Hanife vs.) nafile olduğuna
hükmetmişlerdir. (Önceki bahislere bakılmalıdır.)
ـ7ـ وعن ابن عباس رَضِىَ اللّهُ عَنْهُما قال: ]الْعُمْرَةُ وَاجِبَةٌ[ أخرجهما
الترمذى .
7. (1180)-
İbnu Abbas (radıyallahu anhümâ)'ın: "Umre vacibtir" dediği rivayet
olunmuştur. [Tirmizî, Hacc 88, (931).]
AÇIKLAMA:
İmam-ı Şafiî'nin bir rivayetine göre,
kendisine İbnu Abbâs'ın umre hakkında "vacibtir" diye hükmettiği ulaşmıştır.
Buharî'nin muallak olarak kaydettiği bir rivayet de bunu destekler:
وَقَالَ اِبْنُ عَبَّاسٍ رَضِىَ اللّهُ عَنْهُما: إنَّهَا لَقَرِينَتُهَا فِى
كِتَابِ اللّهِ
"İbnu Abbâs (radıyallahu anhümâ): "Umre,
Allah'ın kitabında haccla birlikte zikredilmiştir" demiştir." Bunu te'yid
eden bir başka rivayeti Hâkim, Atâ'dan kaydetmiştir. Atâ'nın bildirdiğine
göre İbnu Abbâs (radıyallahu anhümâ):
اَلْحَجُّ وَالْعُمْرَةُ فَرِيضَتَانِ
"Hacc ve umre iki farz ibadettir" buyurmuştur.
Hacc ve umre hakkında bu mevzuun giriş
kısmında gerekli tahlili yaptığımız için tekrar etmiyeceğiz.
ـ8ـ ومثله عن ابن مسعود: ]وكانَ يَقرأ: وَأتَمُّوا الحَجُّ وَالْعُمْرَةَ إلى
الْبَيْتِ، وَكانَ يقُولُ: لَوَْ التَّحَرُّجُ، وَأنِّى لَمْ أسْمَعْ مِنْ رسول
اللّه # في ذلِكَ شَيْئاً لَقُلْتُ الْعُمْرَةُ وَاجِبَةٌ[. أخرجه رزين .
8. (1181)-
Yukarıdaki rivayetin bir benzeri İbnu Mes'ud'dan yapılmıştır. İbnu Mes'ud
(radıyallahu anh) hazretleri şöyle kıraat ederdi:
واتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ إلى الْبَيْتِ
ve derdi ki: "Eğer günah olmasaydı -Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm)'dan bu mevzuda hiç bir şey işitmemiş olmama rağmen-
umre vaciptir derdim." [Rezîn ilavesi.]
AÇIKLAMA:
1- Anlaşıldığı üzere, İbnu Mes'ud (radıyallahu
anh) da umrenin vacib olduğu görüşündedir, tıpkı İbnu Abbas gibi..
واتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ للّهِ
"Başladığınız haccve umreyi Allah için
tamamlayın" (Bakara 196) âyetini, -Ebu Hayyân'ın el-Bahru'l-Mühit'de dediği
üzere- tefsir mâhiyetinde şöyle okumuştur:
واتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ إلى الْبَيْتِ
"Beytullah'a olan hacc ve umreyi Allah için
tamamlayın." Şu halde bu, farklı bir kıraatten ziyade, tefsirî bir ziyade
olmaktadır.
2- İbnu Mes'ud, umrenin vacib olduğuna
öylesine inanmıştır ki, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'dan onun vacib
olduğuna dair hiçbir şey işitmemiş olduğunu belirttikten sonra: "Günaha
girmiş olmaktan korkmasaydım umre vâcibtir diyecektim" der.
Şu halde İbnu Mes'ud, umrenin vâcib olduğuna
dair, Resûlullah'tan hiç bir şey işitmediğini alçıklamış olmaktadır.
Fetvalarında hep İbnu Mes'ud'u esas alan Ebu Hanife (rahimehullah), "Umre
vâcib değildir" derken de İbnu Mes'ud'un bu riayetine muhalefet etmemiş
olmaktadır.