ـ1ـ عن أبى سعيد رَضِىَ اللّهُ عَنْهُ قال: ] قال رسولُ اللّه # ‘صحابِهِ:
أيَعْجِزُ أحَدُكُمْ أنْ يَقْرَأ ثُلُثَ الْقُرآنِ في لَيْلَةٍ؟ قَالُوا:
وَأيُّنَا يُطِيقُ ذلِكَ: فقَالَ: اللّهُ
أحَدٌ اللّهُ الصَّمَدُ. ثُلُثُ الْقُرآنِ[. أخرجه البخارى ومالك وأبو داود
والنسائى .
1. (888)-
Ebu Said (radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
(bir gün) ashabına: "Sizden biri bir gecede Kur'ân-ı Kerim'in üçtebirini
okumaktan aciz midir?" diye sordu.
"- Buna hangimiz güç yetirebilir?" dediler.
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm):
"- Allahu Ahad, Allahu's-Samed (İhlâs sûresi)
Kur'ân'ın üçtebiridir" buyurdu. [Buharî, Fedâilu'l-Kur'ân 13, Tevhid 1;
Müslim, Müsâfirin 259, (811); Tirmizî, Sevâbu'l-Kur'ân 11, (2898); Nesâî,
İftihah 69, (2, 171); Muvatta, Kur'ân 17, 19 (1, 208); Ebu Davud, Vitr 18,
Salât 353, (1961); İbnu Mâce, Edeb 52, (3787, 3788, 3789).]
AÇIKLAMA
878, 879 numaralı hadislerde geçti.
ـ2ـ وعن أنس رَضِىَ اللّهُ عَنْهُ. ]أنَّ رجًُ قالَ يَا رَسُولَ اللّهِ إنِّى
أُحِبُّ هذِهِ السُّورَةَ. قَالَ: إنَّ حُبَّكَ إيَّاهَا أدْخَلَكَ الجَنَّةَ[
.
2. (889)-
Hz. Enes (radıyallahu anh) anlatıyor: "Bir kimse (ihlâs sûresini
kastederek): "Ey Allah'ın Resûlü, ben bu sureyi seviyorum" dedi. Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm): "Onu sevmen seni cennete sokacaktır" dedi.
[Tirmizî, Sevâbu'l-Kur'ân 11, (2903).]
AÇIKLAMA:
Hadisin Tirmizî'deki aslı uzuncadır.
Yukarıdaki rivayeti daha iyi anlamaya yardımcı olacağı için tercümesini
kaydediyoruz:
"Hz. Enes şöyle anlatır:
"Ensâr'dan bir zat Kuba mescidinde imamlık
yapıyordu. Fatiha ile iftihah yaptıktan sonra her seferinde (zamm-ı sureden
önce) Kul hüvallâhu ahad okuyor, onu tamamladıktan sonra onunla birlikte bir
başka sûre okuyordu. Ayrıca namazın her rek'atinde böyle davranıyordu.
Cemaati kendisine bu hususta müdahale edip: "Sen bu sûreyi okuyor, bu sana
yetmiyormuş gibi bir başka sûre daha zammediyorsun. Ya bununla yetin, ya da
bunu terket, bir başka sûre oku (ikisini beraber okumaktan vazgeç)" dediler.
"- Hayır, dedi, ben bu okuyuşumu terketmem, bu
şekilde imamlık yapmama razı iseniz devam ederim, râzı değilseniz imamlıktan
vazgeçerim."
Cemaati, bu zâtı içlerinde en efdal (imamlığa
en lâyık kimse) görüyorlardı. Kendilerine bir başkasının imamlık yapmasını
uygun görmediler. Ancak Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) oraya uğrayınca
durumu haber verdiler. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) imamı çağırtarak:
"- Cemaatin arzusuna uymana mâni nedir, her
rek'atte bu sûreyi ısrarla okumanın sebebi nedir?"
diye sordu. İmam:
"- Ey Allah'ın Resûlü, ben bu sûreyi
seviyorum!"cevabını verdi. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) da:
"- Onun sevgisi, dedi, seni cennete
sokacaktır!"
Böylece, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
cennetle müjdelemek sûretiyle davranışını te'yid etmiş olmaktadır. Ayrıca
Sahiheyn'de Hz. Aişe (radıyallahu anhâ)'den gelen bir rivayete göre, bir
seriyye komutanı da her rek'atte zamm-ı sûreden sonra İhlas okuyarak, her
rek'atın kıraatini onunla tamamlar. Durum Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm)'a arzedilince,
سَلُوهُ ‘ِىِِّ شَيْءٍ يَصْنَعُ ذَلِكَ
"Sorun, niçin böyle yapıyor?" der. Sorarlar.
Komutan da: "Çünkü bu sûre, Rahmân'ın sıfatıdır, ben her rekatte onu
okumayı seviyorum" der. Durum Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'a
iletilince:
"- Ona haber verin, Allah kendisini seviyor!"
buyurur.
Âlimler bu rivayetlerden, bir rek'atte iki
ayrı sûrenin zamm-ı sûre olarak okunabileceği hususunda hüküm
çıkarmışlardır.
ـ3ـ وعنه رَضِىَ اللّهُ عَنْهُ ]أن رسولَ اللّه # قالَ: مَنْ قَرَأ قُلْ هُوَ
اللّهُ أحَدٌ كُلَّ يَوْمٍ مِائَتَىْ مَرَّةٍ مُحِىَ عَنْهُ ذُنُوبُ خَمْسِينَ
سَنَةً إَّ أنْ يَكُونَ عَلَيْهِ دَيْنٌ[ .
3. (890)-
Hz. Enes (radıyallahu anh) anlatıyor: "Kim Kul hüvallâhu ahad sûresini
günde iki yüz sefer okursa, üzerindeki kul borcu hariç, elli yıllık günah
(amel defterinden) silinir." [Tirmizî, Sevabu'l-Kur'ân 10, (2900).]
AÇIKLAMA:
Şarihler, kul borcunun istisna edilmesinde iki
incelik görmüşlerdir:
1- Kul borcu, ödenmedikce affedilmez.
Hadislerde gelen bu çeşit ifadeler, kul borcunun ehemmiyetini anlatmaya,
bundan korkutmaya racidir.
2- Kişinin üzerinde kul borcu gibi affedilmez
bir günahı bulunsa bile, -İhlâs suresi belirtilen şekilde okunduğu takdirde-
diğer günahları affedilebilir. Ancak bu sûrenin okunması da kul borcundan
gelen günâhı sildirmez
ـ4ـ وعنه أيضاً رَضِىَ اللّهُ عَنْهُ. قال: ]قال رسولُ اللّه #: مَنْ أرَادَ
أنْ يَنَامَ عَلى فِرَاشِهِ فَنَامَ عَلى يَمِينِهِ ثُمَّ قَرَأ قُلْ هُوَ
اللّهُ أحَدٌ مِائَةَ مَرَّةٍ قَالَ لَهُ الرَّبُّ تَعالى يَوْمَ الْقِيَامَةِ
ادْخُلْ عَلى يَمِينِكَ الْجَنَّةَ[. أخرج هذه ا‘حاديث الثثة الترمذى .
4. (891)-
Hz. Enes (radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
buyurdular ki: "Kim yatağında uyumak isteyince, sağ tarafının üstüne yatar,
sonra da Kul hüvallahu ahad'ı yüz kere okursa, Rab Teâla kıyamet günü
kendisine: "Sağın üzerinde cennete gir" diyecektir. [Tirmizî,
Sevâbu'l-Kur'ân 10, (2900).]
ـ5ـ وعن أبىّ بن كعب رَضِىَ اللّهُ عَنْهُ. ]أنَّ المُشْرِكِينَ قَالُوا
لِلنَّبىِّ # اُنْسُبْ لَنَا رَبَّكَ فنزلَ: قُلْ هُوَ اللّهُ أحَدٌ اللّهُ
الصَّمَدُ لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْ: ‘نَّهُ لَيْسَ شَئٌ يُولَدُ إَّ
وسَيَمُوتُ، وَلَيْسَ شَئٌ يَمُوتُ إ سَيُورَثُ، وَإنَّ اللّهَ تَعالى َ
يَمُوتُ وََ يُورَثُ؛ وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أحدٌ. قَالَ لَم يَكُنْ لَهُ
شَبِيهٌ وََ عَدِيلٌ وَلَيْسَ كَمِثْلِهِ شَئٌ[. أخرجه الترمذى .
5. (892)-
Übey İbnu Ka'b (radıyallahu anh) anlatıyor: "Müşrikler, Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm)'e:
"- Rabbini bize tavsif et (tanıt)!"
dediler. Bunun üzerine İhlâs sûresi indi.
"De ki: O, Allah'dır, bir tekdir. O
Allah'tır, sameddir (hiçbir şeye muhtaç değil, her şey O'na muhtaç).
Doğurmamıştır, doğurulmamıştır. Hiçbir şey O'nun dengi (ve benzeri)
değildir" (1-4).
Übey (radıyallahu anh) bu sûrede geçen bazı
tabirleri şöyle açıkladı: "Samed, doğurmayan ve doğurulmayan demektir, çünkü
doğan her şey mutlaka ölecektir. Ölen her şeye varis olunacaktır. Allah ise
ne ölür, ne de O'na varis olunur.
"Hiçbir şey O'nun dengi (ve benzeri) değildir"
âyeti de O'na bir benzer, bir denk olmadığını, Allah'a benzeyen hiçbir şey
bulunmadığını ifade eder." [Tirmizî, Tefsir, İhlâs, (3361, 3362).]
AÇIKLAMA:
Rivâyet, izâha hacet bırakılmayacak kadar
vazıh olmakla birlikte samed kelimesi üzerinde biraz durmak isteriz.
Müfessirler de en ziyade bu kelime üzerinde dururlar. Zira Arapça'da bu
kelime zengin bir kullanışa sahiptir:
Samed eşrâf demektir. Ebu Vâil: "Efendilikte
son mertebeye ulaşan kimse."
Aynî: "Araplar nezdinde samedin mânası
şereftir, bu sebeple eşrâfı teşkil eden reislerine samed derler" der.
İbnu Abbas: "Kendisinde her çeşit şeref ve
efendilik kemâl noktasına ulaşan efendi"ye dendiğini belirtir.
Ayrıca, "İhtiyaçlar kendisinden görülen
efendi"ye, "boşluğu, eksikliği olmayan şey"e samed denmiştir. Dilimizde bu
kelimenin karşılığı yoktur.
"Allah sameddir" ayeti şöyle açıklanır: "Zevâl
bulmayan bir bâkidir, dâimdir, herkesin ve her şeyin doğrudan doğruya muhtaç
olduğu ve kasdettiği yegâne varlıktır, ulular ulusudur."
ـ6ـ وعن أبى وائل رحمه اللّه تعالى:]الصَّمَدُ السَّيِّدُ الَّذِى انْتَهى
سُؤْدَدُهُ[. أخرجه البخارى .
6. (893)-
Ebu Vâil (rahimehullah) demiştir ki: "Samed, efendilikte son mertebeye
ulaşan efendidir." [Buhârî, Tefsir, İhlâs 2.]
ـ7ـ وعن أبى هريرة رَضِىَ اللّهُ عَنْهُ. ]أنَّ رسولَ اللّه # قالَ: يَقُولُ
اللّهُ تعالَى يَشْتِمُنِى ابْنُ آدَمَ وَمَا يَنْبَغِى لَهُ أنْ يَشْتِمَنِى!
وَيُكَذِّبُنِى وَمَا يَنْبَغِى لَهُ
أنْ يُكَذِّبَنِى. أمَّا شَتْمُهُ إيَّاىَ فَيَقُولُ: إنَّ لِى وَلَداً.
وَأمَّا تَكْذِيبُهُ إيَّاهُ فيَقُولُ: لَيْسَ يُعِيدُنِى كَمَا بَدأنِى.
وَلَيْسَ أوَّلُ الْخَلْقِ بِأهْوَنَ عَلىَّ مِنْ إعَادَتِهِ[. أخرجه البخارى
والنسائى .
7. (894)-
Ebû Hüreyre (radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm) buyurdular ki: "Allah Teâla Hazretleri diyor ki: "Âdemoğlu bana
şetmediyor (hakkımda münasib olmayan söz sarfediyor). Ancak bu ona yakışmaz.
Âdemoğlu beni tekzib ediyor, ancak beni tekzib etmek ona yakışmaz. Bana
ettiği şetme gelince: "Bu, onun, bana evlâd nisbet etmesidir. Tekzibine
gelince, bu onun ÔAllah, yarattığı gibi beni tekrar diriltmeyecek'
demesidir. Halbuki, ikinci sefer tekrar diriltmek, bana, yoktan var etmeye
nazaran zor gelecek bir iş değildir." [Buharî, Tefsir 1, Bed'u'l-Halk 1;
Nesâî, Cenâiz 117, (4, 112).]
ـ8ـ وفي رواية لهما: ]وَأمَّا شَتْمُهُ إيَّاىَ فَقَوْلُهُ: اتَّخَذَ اللّهُ
وَلَداً، وَأنَا ا‘حَدُ الصَّمَدُ الَّذِى لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْ وَلَمْ
يَكُنْ لَهُ كُفواً أَحَدٌ[ .
8. (895)-
Yine Buharî ve Nesâî'de kaydedilen bir diğer rivayette: "Bana olan şetmi:
"Allah kendisine çocuk edindi" demesidir. Halbuki ben bir tekim, samedim,
doğurmayan, doğurulmayan, hiçbir misli bulunmayanım."
AÇIKLAMA:
Şetm, Arapça'da hakâret ifade eden her çeşit
söz için kullanılır: "Sövmek, hakaret etmek, beddua etmek, lânet etmek..."
vs. gibi şetm etmeyi yukarıdaki rivayetlerde münâsib olmayan söz sarfetmek
diye tercüme etmek daha muvafıktır.
Hadis-i kudsîde Cenab-ı Hakk, insanlardan
bazılarının ağzından çıkıp da küfür ve şirk ifade eden sözlerini şetm
olarak tanıtıyor. Allah'ın oğlu var, kızı var demek gibi...
Allah'a evlât nisbet etme işine Yahudilerde de
Hıristiyanlarda da rastlanır. Cahiliye Arapları da meleklere, "Allah'ın
kızları" demek suretiyle aynı küfre düşmekte idiler.
Ölümden sonra dirilmeyi aklına sığdıramayarak
inkâr ise her devirde, her yerde rastlanan bir küfürdür. Kur'ân-ı Kerim ve
diğer kitaplar ve bilumum peygamberler vasıtasıyla insanlığa tebliğ edilen
"tevhid"den sonra ikinci mühim hakikat âhiret hayatıdır, yani ölümden sonra
diriltilme. Ahireti, yeniden diriltmeyi inkâr Cenab-ı Hakk'ı tekzibdir.
Yukarıdaki birinci rivayette, insanoğlu tefekkür etmeye çağırılıyor ve âdeta
şöyle deniyor: "Ey insan! Yoktan var edilmeyi görüp dururken ikinci sefer
var edilmeyi niye inkâr ediyorsun? Bunu daha mı zor görüyorsun? Halbuki
beşerî muhakemene göre, yoktan var etmek daha zor gelmelidir. Yoksa sen,
ikinci sefer diriltmenin Allah'a, yoktan var etmekten daha zor olduğunu mu
zannediyorsun. Ne kadar yanlış düşünüyor, kendini aldatıyorsun. Allah'ın
kudretine bunlar hafiftir. Bütün nefislerin yaratılması tek bir nefis gibi
kolaydır. Yeniden diriltilmeniz de bir tek nefsin diriltilmesi, istirahat
için dağılmış bir ordunun "kalk borusu" ile muntazaman biraraya gelip talim
düzenini alıvermesi gibi, dağılan cesetleriniz İsrâfil (aleyhisselam)'in
kıyametteki borusuyla derhal toplanıp hesap vermek üzere mahşere
celbedecektir."