ـ1ـ عن ابن عمر رَضِىَ
اللّهُ َعَنْهُما: ]أنَّ عُمَرَ قال: مَنْ رَمَى الجَمْرَةَ ثُمَّ حَلَقَ أوْ
قَصَّرَ وَنَحَرَ هَدْياً إنْ كَانَ مَعَهُ فَقَدْ حَلَّ لَهُ مَا حَرُمَ
عَلَيْهِ إَّ النِّسَاءَ وَالطّيبَ حَتَّى يَطُوفَ بِالْبَيْتِ[. أخرجه مالك .
1. (1464)-
İbnu Ömer (radıyallahu anhümâ) anlatıyor: "(Babam) Hz. Ömer (radıyallahu
anh) buyurdu ki:
"Kim cemretu'l-Akabe'ye taşını atar, sonra
traş olur veya kısaltır ve de -yanında olduğu takdirde- kurbanını keserse,
kendisine ihramlı iken haram olanlardan -kadına temas ve koku hâriç- hepsi
helâl olur. Bunların haramlığı Beytullah'a yapacağı ifâza tavafına kadar
devam eder. İfâza yapınca onlar da helâl olur." [Muvatta, Hacc 221, (1,
410).]
AÇIKLAMA:
1-
Hz. Ömer (radıyallahu anh), Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in
sünnetine uyarak, bu konuşmayı Arafat'ta yapar. Hz. Ömer, Mina'da taşlama,
kurban ve traştan sonra ihram yasaklarından ikisi hariç, diğerlerinin
kalkacağını hatırlatır. Traşla hâsıl olan bu duruma ilk tahallül denir.
İfâza tavafından sonra kadına temas ve koku sürünme yasağının da kalkmasına
ikinci tahallül denir. Böylece ihramdan tamamen çıkılmış olur.
2- İlk tahallülden itibaren helâl olan veya
haramlığı devam eden şeyler hususunda selef ihtilaf etmiştir:
* İbnu Ömer'e göre -yukarıda belirtildiği
üzere- ilk tehallülden sonra koku ve cimânın haramlığı devam eder.
* İmam Mâlik: "Sayd (av) yasak" der.
* İbnu Abdilberr
تقتلو الصيد وانتم
حرم "İhramda iken av hayvanı
öldürmeyin" âyetine dayanarak: "Kendisine kadın haram olan kimsenin ihramı
devam eder" der.
* Atâ ve bir grup âlim: "İlk tahallül ile
kadın ve av dışındaki haramlar kalkar" demiştir.
* Şâfiî, Hanefî ve bir grup âlim: "İlk
tahallül ile sadece kadına temas hâriç gerisi helâl olur" demiştir.
ـ2ـ عن ابن عباس رَضِىَ
اللّهُ َعَنْهُما. أنّه قال: ]إذَا رَمَى الجَمْرَةَ يعنى جمرة العقبةِ فقَدْ
حَلَّ لَهُ كُلّ شَئٍ حَرُمَ عَلَيْهِ إَّ النِّسَاءَ. قِيلَ: فَالطِّيبُ؟ قال:
أمَّا أنَا فقَدْ رَأيْتُ رسولَ اللّه # يَتَضَمَّخُ بِالْمِسْكِ أوْ طِيبٌ
هُوَ[. أخرجه النسائى .
2. (1465)-
İbnu Abbâs (radıyallahu anhümâ) demiştir ki: "Bir kimse cemretü'l-Akabe'ye
taşını attı mı kendisine -kadın dışında- haram olan her şey helâl olur."
Onun bu sözü üzerine:
"Ya koku? (o da mı helâl olur?)" diye soruldu.
Dedi ki:
"Gerçekten ben Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm)'ı misk sürünürken gördüm. Yoksa o koku değil miydi?" [Nesâî,
Hacc,231, (5, 277); İbnu Mâce, Menâsik 70, (3041).]
AÇIKLAMA:
Görüldüğü üzere İbnu Abbâs (radıyallahu
anhümâ) ilk tahallülden sonra sâdece kadına temasın haramlığını ifâza
tavafına kadar devam ettirip geri kalanların helâl olduğunu belirtmektedir.
Koku ile alâkalı soru üzerine "...Misk koku
değil mi?" demesi istifham-ı inkârî'dir. O hususta hiç şüphe olmadığını
söylemek için böyle bir üslûba yer vermiştir.
ـ3ـ وعن أم سلمة رَضِىَ
اللّهُ َعَنْها قالت: ]كَانَتْ لَيْلَتِى الَّتِى يَصِيرُ إلىَّ فِيهَا رسول
اللّه # مَسَاءَ يَوْمِ النَّحْرِ، فَصَارَ إلىَّ فَدَخَلَ عَليَّ وَهْبُ بْنُ
زَمْعَةَ وَمَعَهُ رَجُلٌ مِنْ آلِ أبِى أُمَيَّةَ مُتَقَمِّصَيْنِ. فقَالَ #
لِوَهْبٍ: هَلْ أفَضْتَ يَا أبَا عَبْدِاللّهِ؟ قالَ: َ وَاللّهِ يَا رسُولَ
اللّهِ. قال: فانْزِغْ عَنْكَ القَمِيصَ فَنَزَعَهُ مِنْ رَأسِهِ وَنَزَعَ
صَاحِبُهُ قَمِيصَهُ مِنْ رَأسِهِ. ثُمَّ قالَ: وَلِمَ يََارسُولَ اللّهِ؟
قَالَ إنَّ هذَا يَوْمٌ
رُخِّصَ لَكُمْ إذَا أنْتُمْ رَمَيْتُمُ الجَمْرَةَ أنْ تُحِلُّوا، يَعْنِى
مِنْ كُلِّ مَا حُرِمْتُمْ مِنْهُ إَّ النِّسَاءَ فَإذَا أمْسَيْتُمْ قَبْلَ
أنْ تَطُوفُوا بِهذَا الْبَيْتِ صِرْتُمْ حُرُماً كَهَيْئَتِكُمْ قَبْلَ أنْ
تَرْمُوا الجَمْرَةَ حَتَّى تَطُوفُوا بِهِ[. أخرجه أبو داود .
3. (1466)-
Ümmü Seleme (radıyallahu anhâ) anlatıyor: "(Veda haccında) yevm-i nahrın
gecesinde Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın beraber olma nöbeti bende
idi. O akşam, Vehb İbnu Zem'a ve beraberinde Ebu Ümeyye ailesinden bir adam
olduğu halde, kamislerini giymiş olarak yanımıza geldiler.
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm), Vehb
(radıyallahu anh)'e:
"Sen ifâza tavafını yaptın mı Ey Ebu
Abdillah?" diye sordu. Vehb:
"Hayır! Vallahi ey Allah'ın Resûlü, yapmadım!"
deyince, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm):
"Öyleyse şu kamisi çıkar!" dedi. Vehb, onu
başından çıkardı. Arkadaşı da kamisini başından çıkardı. Sonra Vehb sordu:
"Niçin (çıkarıyoruz) Ey Allah'ın Resûlü?"
"Çünkü bugün, cemreye taş attığınız takdirde
ihramdan çıkmanıza, yâni size haram edilen her şeyin -kadın hariç- helâl
olmasına ruhsat tanındı. Eğer siz, Beytullah'ı tavaf etmeden akşama
girerseniz, cemretü'l-Akabe'ye taş atmazdan önceki gibi haram olursunuz, bu
hal Beytullah'ı tavaf edinceye kadar devam eder" diye cevap verdi." [Ebu
Dâvud, Menâsik 83, (1999).]
AÇIKLAMA:
Görüldüğü üzere, bu rivayete göre, Mina'da ilk
tahallül ile tanınan ruhsatlar (kadına temas hariç diğer ihram yasaklarının
kalkma ruhsatı), yevm-i nahrde, güneş batmazdan önce Beytullah'a ifâza
tavafını yapma şartına bağlanmış olmaktadır. Bu şart yerine getirilmediği
takdirde, yevm-i nahrin akşamından itibaren ihram yasakları geri
gelmektedir. Sadedinde olduğumuz rivayet, kamis denen dikişli gömleğin
çıkarılıp, dikişsiz ihram elbisesinin giyilmesinin emredildiğini
göstermektedir. Bir başka ifadeyle, bu hadis esas alındığı takdirde,
bayramın birinci günü Mina'da büyük şeytanı taşlama, kurban kesme ve traş
olmadan sonra başlayan ilk tahallül (yani kadına temas dışındaki haramların
kalkması), aynı gün içinde, güneş batmazdan önce ifâza tavafı yapılmadığı
takdirde akşamın girmesi ile sona ermektedir. Bu durumda, dikişli elbise
giyme yasağı dahil bütün haramlar geri gelmekte ve ifâza tavafına kadar
devam etmektedir.
Ancak, bu hadisle fukaha amel etmemiş,
buradaki emri, tavafın, yevm-i nahirden başka güne te'hir edilmemesi için
tağliz ve teşdid'e hamletmiştir. Ulemânın hükmüne göre, ifâza tavafı
(ziyaret tavafı da denir) bayram günlerinden birinde (10, 11, 12 Zilhicce)
yapılabilir. Ancak efdal ve sünnete uygun olanı bayramın birinci gününde
(yevm-i nahr: 10 Zilhicce) yapılmasıdır. Bayram günlerinin dışına çıktığı
takdirde dem gerekir.
ـ4ـ وعن ابن عباس رَضِىَ
اللّهُ َعَنْهُما قال: ]َ يَطُوفُ بالْبَيْتِ حَاجُّ وََ غَيْرُ حَاجِّ إَّ
حَلَّ، قِيلَ لِعَطَاءِ مِنْ أينَ تَقُولُ ذلِكَ؟ قالَ مِنْ قَولِ اللّهِ
تَعالى: ثُمَّ مَحِلُّهَا إلى الْبَيْتِ الْعَتِيقِ قِيلَ: فإنَّ ذلِكَ مِنْ
قَبْلِ المُعَرَّفِ. فقَالَ: كانَ ابْنُ عَبَّاسٍ يَقُولُ هُوَ بَعْدَ
المُعَرَّفِ وَقَبْلَهُ. وَكَانَ يأخُذُ ذلِكَ مِنْ أمْرِهِ # حِينَ أمَرَهُمْ
أنْ يُحِلُّوا في حَجَّةِ الْوَدَاعِ[. أخرجه الشيخان. »المُعَرَّفُ« اسم
للمواقف: أى بعد الوقوف بالمعرف .
4. (1467)-
İbnu Abbâs (radıyallahu anhümâ) şöyle demiştir: "Beytullah'ı hacc maksadıyla
olsun, başka maksadla olsun, her kim tavaf ederse tahallül etmiş (ihram
yasaklarından çıkmış) olur."
(İbnu Abbâs'ın bu sözünü nakleden) Atâ'ya:
"Bunu neye dayanarak söylüyor?" diye soruldu.
Şu cevabı verdi:
"Cenab-ı Hakk'ın şu sözüne dayanarak:
ثُمَّ مَحِلُّهَا إِلَى
الْبَيْتِ الْعَتِيقِ "Sonra
varacakları yer Beyt-i Atik'a müntehîdir" (Hacc 33). Kendisine şu cevap
verildi:
"Ama bu, Arafat'ta vakfeye durulduktan sonra
olacaktır."
Atâ bu cevap üzerine açıkladı:
"İbnu Abbâs (radıyallahu anhümâ) bunun Arafat
vakfesinden önce ve sonra olacağını söylerdi. Bu hükmü, Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm)'in Veda haccı sırasında Ashâb'a verdiği ihramdan
çıkma emrinden istinbat ediyordu." [Buhârî, Megâzî 77; Müslim, Hacc 206-208,
(1244, 1245).
AÇIKLAMA:
Bu rivayet, bir âyetten ve Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm)'ın bir sünnetinden, İbnu Abbâs (radıyallahu
anhümâ)'tan fukahâya muhâlif bir istinbatını tevsik etmektedir. Hattâ
rivâyetin Müslim'de gelen bir vechinde şu açıklayıcı ziyâde var:
"Benî Hüceym kabilesinden bir adam İbnu
Abbâs'a:
"Halkın kalbine işleyen veya halkı fırkalara
bölen şu fetva nedir? Beytullah'ı tavaf eden ihram yasaklarından çıkarmış?"
diye sordu..."
Bu ziyade ibârenin de gösterdiği üzere, İbnu
Abbâs (radıyallahu anhümâ) ümmetin tatbikatına muhalif bir istinbat, bir
fetvada bulunmuş, bu da halk arasında bir kısım münâkaşalara sebep olmuştur.
Meselenin tavzihi kendisinden sorulduğu gibi onun yakınlarından da
sorulmuştur. Sadedinde olduğumuz rivâyette, açıklamayı Atâ yapmaktadır.
Meseleyi şöyle özetleyebiliriz: Şârihlerin
açıkladığı üzere, İbnu Abbâs (radıyallahu anhümâ), Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm)'in Veda haccı sırasında -daha önce açıklandığı
üzere- beraberinde kurbanlığı olmayanlara, umreden sonra ihramdan
çıkmalarını emretmiş olma örneğinden hareketle, "Kâbe'yi tavaftan sonra
ihramdan çıkmak gereğine" hükmetmiştir. Halbuki ulemâ büyük çoğunluğu ile
-yine rivâyetlere müsteniden- Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın o
davranışının sonradan neshedildiğini kabul eder ve ihramdan ancak Arafat
vakfesinden sonra Mina, taşlama, kurban ve traş menâsikinin ifâsından sonra
çıkabileceğine hükmeder. İbnu Abâs'ın görüşüne az sayıda selef iştirak
etmiştir. İshâk İbnu Râhuye bu azlardan biridir. Üstelik bütün ulemâ,
hacc-ı ifrada niyet eden kimsenin Beytullah'ı tavaf etmekle ihramdan çıkması
gerekmeyeceği hususunda hiçbir ihtilâfa düşmez.
Nevevî, kaydettiğimiz mâhiyette ulemânın
ittifak ettiği durumu belirttikten sonra der ki:
"İbnu Abbâs (radıyallahu anhümâ)'ın âyetle
ihticâcına gelince, âyette onun çıkardığı hükme hiçbir delil yok. Zîra
"Sonra varacakları yer Beytü'l-Atîk'e müntehîdir" mealindeki âyetin mânası,
"Kurban ancak Harem-i Şerif'de kesilir" demektir. Kesinlikle âyette,
ihramdan çıkma emri diye bir şey yoktur. Âyetin muradı ihramdan çıkma
olsaydı Harem-i Şerif'e, kurbanlığın sadece gelişiyle, daha tavaf da
yapmadan ihramdan çıkmak gerekirdi. Hz. Peygamber (aleyhissalâtu
vesselâm)'in, Veda haccında Ashab'a ihramdan çıkmalarını emretmiş olmasından
hüccet çıkarmasına gelince, bunda da İbnu Abbâs (radıyallahu anhümâ)'ın
hükmüne delil bulmak mümkün değildir, zîra Nebî (aleyhissalâtu vesselâm)
onlara sadece o yıl için haccı umreye çevirmelerini emretti. Bu, hacc
yapmak üzere ihram giymiş kimsenin (haccını tamamlamadan) ihramdan çıkmasına
delil olamaz."
Kadı İyaz'ın kaydına göre bâzı âlimler İbnu
Abbâs'ın bu sözünü te'vil ederek: "Bu söz, haccın (rükünlerinden birini
kaçırarak o yıl haccını) yerine getiremeyenlerle ilgilidir. Böyleleri tavaf
ve sa'yi yerine getirince ihramdan çıkar" demişlerdir. Ancak bu te'vil
ihtimalden uzak bir yorumdur, çünkü İbnu Abbâs -bu meseleyle ilgili
rivayetlerin- sadedinde olduğumuz vechinde "Beytullah"ı hacc maksadıyla
olsun, başka maksadla olsun, her kim tavaf ederse ihramdan çıkar"
demektedir.
ـ5ـ وعن حفصة رَضِىَ
اللّهُ َعَنْها قالت: ]أمَرَ النَّبىُّ # أزْوَاجَهُ أنْ يُحِللْنَ عَامَ
حَجَّةِ الْوَدَاعِ. قُلْتُ: فَمَا يَمْنَعُكَ أنْ تُحِلَّ؟ قال: إنِّى
لَبَّدْتُ رَأسِى وَقَلَّدْتُ هَدْيى فََ أُحِلُّ حَتَّى أنْحَرَ هَدْيى[.
أخرجه الستة إ الترمذى .
5. (1468)-
Hz. Hafsa (radıyallahu anhâ) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
zevcelerine, Veda haccı senesinde ihramdan çıkmalarını emretti. Ben:
"Siz niye ihramdan çıkmıyorsunuz?" diye
sordum.
"Ben başımı telbid ettim, kurbanlığımı
hazırladım, kurbanlığımı kesmeden ihramdan çıkamam" diye cevap verdi."
[Buhârî, Hacc 34, 107, 126, Megâzî 77, Libâs 89; Müslim,Hacc 186, (1229);
Muvatta, Hacc 180 (1, 394); Ebu Dâvud, Menâsik 24, (1806); Nesâî, Hacc 40,
(5, 136) 67, (5, 172); İbnu Mâce, Menâsik 72, (3046).]
AÇIKLAMA:
1- Telbid burada saçların dağılmasını önlemek
için hususî maddelerle yapıştırmaktır. Hacc sırasında uzun müddet ihramda
kalacakların saçlarını bir şeyle yapıştırarak telbid yapmaları âdet idi.
2- Bu hadis, bir önceki hadiste İbnu Abbâs
(radıyallahu anhümâ)'ın tavaftan sonra ihramdan çıkılır hükmünü cerheden
rivayetlerden biridir.
ـ6ـ وعن ابن عباس رَضِىَ
اللّهُ َعَنْهُما قال: ]أهلَّ النَّبىُّ # بِعُمْرَةٍ وَأهَلَّ أصْحَابُهُ
بِحَجٍّ فَلَمْ يُحَلَّ النَّبىُّ # وََ مَنْ سَاقَ الْهَدْىَ مِنْ أصْحَابِهِ
وَحَلَّ بَقيَّتُهُمْ[. أخرجه مسلم .
6. (1469)-
İbnu Abbas (radıyallahu anhümâ) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm) (Veda haccında) umre için ihrama girdi. Ashabı ise (radıyallahu
anhüm ecmain) hacc için ihrama girdi. (Mekke'ye varınca) ne Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm) ne de beraberinde kurbanlıkları olanlar ihramdan
çıkmadılar. Geri kalanlar ihramdan çıktılar." [Müslim, Hacc 196, (1239).]
Not:
Bu bahis 1278-1325 arasında işlenmiştir. 1288 ve 1292'de açıklanmıştır.
ـ7ـ وعن نافع قال: ]
كانَ ابْنَ عُمَرَ رَضِىَ اللّهُ َعَنْهُما يقُولُ: المَرأةُ المُحْرِمَةُ إذَا
حَلَّتْ لَمْ تَمْتَشِطْ حَتَّى تأخُذَ مِنْ قُرُونِ رَأسِهَا. وَإنْ كَانَ
لَهَا هَدْىٌ لَمْ تَأخُذْ مِنْ شَعْرِهَا شَيْئاً حَتَّى تَنْحَرَ هَدْيَهَا[.
أخرجه مالك.»وقُرُونُ الرَّأسِ« هى الضفائر من الشعر .
7. (1470-
Nafi (rahimehullah) anlatıyor
"İbnu Ömer (radıyallahu anhümâ) dedi ki:
"İhramlı kadın, ihramdan çıkınca, saç örgülerinin ucundan bir miktar
kesmedikçe taranmaz. Şâyet kurbanlığı varsa, kurbanı kesilinceye kadar
saçından hiçbir şey kesemez." [Muvatta, Hacc 163, (1, 387).]
AÇIKLAMA:
İhramlının vücudundan kıl koparması ihram
yasaklarından biridir. Taranmak ise kıl koparmaya sebep olacak bir
davranıştır.
Kurban kesilmezden önce traş olunmama emri,
bizzat Kur'ân-ı Kerim'de tesbit edilen hacc menâsikinden biridir: "Kurban
yerine (Mina'ya) varıncaya kadar başlarınızı traş etmeyin" (Bakara 196).
(1461 numarada bu mevzu açıklandı.)