İMÂNIN HAKİKATİ
ـ1ـ عن عبداللّه بن عمر
بن الخطاب رضى اللّه عنهما، وقال له رجلٌ: أَ تَغْزُو؟ فقال: إنى سمِعْتُ
رسُولَ اللّهِ # يَقُولُ ]إنّ ا“سمَ بُنِىَ علَى خمسٍ: شَهادَةِ أنْ َ إلَهَ إّ
اللّهُ، وَأنّ مُحمّداً عَبْدُهُ وَرَسُولهُ، وإقَامِ الصَّةِ، وَإيتاءِ
الزَّكاةِ، وَحجِّ البَيْتِ، وصَوْمِ رَمَضَانَ[. أخرجه الخمسة إ أبا داود .
1. (14)-
Abdullah İbnu Ömer İbni'l-Hattâb (radıyallahu anh)'ın anlattığına göre, bir
adam kendisine:
"Gazveye çıkmıyor musun?" diye sorar. Abdullah
şu cevabı verir:
"Ben Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'i
işittim, şöyle buyurmuştu:
"İslâm beş esas üzerine bina edilmiştir:
Allah'tan başka ilâh olmadığına ve Muhammed'in O'nun kulu ve elçisi olduğuna
şehâdet etmek, namaz kılmak, oruç tutmak, Kâbe'ye haccetmek, Ramazan orucu
tutmak"
ـ2ـ وعن يحيى بن
يَعْمُرَ قال: كَانَ أوّلَ مَن قال في القَدَرِ بالبصرةِ مَعْبَدٌ الجُهَنىُّ،
فانطَلَقْتُ أنا وَحُمَيْدُ بنُ عبدِ الرحمن الحِميرىُّ حاجَّيْنِ أو
معتمِرَيْنِ. فقلْنا: لو لَقِينا أحداً من أصحابِ رسُولِ اللّهِ # فسألناه عما
يقولُ هؤءِ في القدرِ، فَوُفِّقَ لنا عبدُاللّهِ بنُ عمر رضى اللّه عنهما داخً
المسجِدَ فاكتنفتُهُ أنا وصَاحِبِى: أحدُنا عن يمينهِ واŒخرُ عن يسارهِ: فظننتُ
أنّ صاحبى سَيَكلُ الكَمَ إلىّ. فقلتُ يا أبَا عبدِالرحمن: إنه ظََهَرَ
قِبَلنَا أناسٌ يقرؤنَ القرآنَ وَيَتَقَفَّرُونَ العلمَ، وذَكَرَ مِنْ
شأنِهِمْ، وأنه
م يزعمونَ أنْ قَدَرَ،
وَأن ا‘مْرَ أُنْفٌ فقال: إذا لقِيتَ أولئك فأخْبِرْهُمْ أنِّى برئٌ منهم وأنهم
بَرَاءٌ مِنِّى، والَّذِى يَحْلِفُ بِهِ عبدُاللّهِ ابْنِ عُمرَ: لو أنّ ‘حدِهم
مثلَ أحُدٍ ذهباً فأنفقَهُ ما قَبلَ اللّهُ منه حتى يُؤمِنَ بالْقَدَرِ.ثُمّ
قال: حَدَّثَنِى أبى عُمَرُ بنُ الخطابِ رضى اللّه عنه قال: بَيْنَمَا نَحْنُ
جُلوسٌ عِنْدَ رسُولِ اللّهِ # إذْ طَلَعَ عَلينَا رجلٌ شَديدُ بيَاضِ الثِيابِ
شَديدُ سوادِ الشّعرِ يُرَى عليهِ أثرُ السفرِ، وَ يعرفُهُ مِنَّا أحَدٌ حتى
جلَسَ إلى النبىِّ # فأسندَ ركبَتَيْهِ إلى رُكْبَتَيْهِ، ووَضَعَ كَفّيْهِ
عَلى فَخِذَيْهِ. وَقالَ: يامحمّدُ أخْبِرْنِى عنِ اسْمِ. فقال: ا“سْمُ أنْ
تَشْهَدَ أن َ إلَهَ إّ اللّهُ، وأنّ محمّداً عَبْدُهُ ورسُولهُ، وتقِيمَ
الصّةَ، وتُؤتِى الزّكَاةَ، وَتَصُومَ رَمَضَانَ، وَتَحُجَّ البَيْتَ إنِ
اسْتَطَعْتَ إليهِ سَبِيً. قال: صَدقتَ. فَعَجِبْنَا لَه يَسأَلهُ
ويُصَدِّقُهُ. قال: فأخْبِرْنِى عنِ ايمَانِ. قال: أنْ تُؤْمِنَ بِاللّهِ
وَمََئِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلهِ وَاليَوْمِ اŒخِرِ، وَتُؤمنَ بالْقَدَرِ
خيْرِهِ وَشَرِّه. قال: صدقتَ. قال: فأخْبِرْنِى عَنِ ا“حْسانِ. قال: أنْ
تَعْبُدَ اللّهَ كَأنّكَ تَراَهُ، فإن لمْ تَكُنْ تَراهُ فإنّهُ يَراكَ. قال:
فَأخْبِرْنِى عنِ السّاعةِ. قال: ما الْمَسْؤُلُ عَنْهَا بأعْلَمَ منَ السائلِ.
قال: فأخْبِرْنِى عَن أمَاراتِهَا؟ قال: أن تَلِدَ ا‘مّةُ رَبّتهَا، وأنْ تَرَى
الحُفَاةَ العُراةَ العالَةَ »وليسَ عندَ مسلم العالَةََ« رعاء الشّاءِ
يتطاوَلُونَ في البنيَانِ. قال: ثم انطلقَ فَلَبِثْتُ ملِيّاً. هذا لفظ مسلمٍ،
وعندهم: فَلَبِثْتُ ثثاً ثم قال: يا عُمَرُ أتَدْرِى مَنِ السّائلُ؟ قُلتُ:
اللّهُ ورَسُولُهُ أعْلمُ. قال: فَإنّّهُ جِبْريلُ عليهِ السّمِ أتاكمْ
يُعَلِّمُكُمْ دِينكُمْ؛ أخرجه الخمسة إّ البخارى. وزاد أبو داودََ في أخرى بعد
صوم رمضان: واغتسالَ من الجنابةِ.ولهُ في أخرى: وَسألهُ رجلٌ من مُزينَةَ
أوجُهينةَ فقال: يا
رسُولَ اللّهِ فيمَ
نَعْمَلُ، في شئ خَ وَمَضَى، أو في شئ يُسْتَأنَفُ اŒن؟ قال: في شئ خََ وَمَضى،
فقال الرجلُ، أو بعضُ القومِ: ففيمَ العمَلُ؟ قال: إنّ أهلَ الْجَنّةِ
يُيَسَّرُونَ لِعَمَلِ أهلِ الْجَنّةِ، وإنّ أهلَ النّارِ يُيَسَّرُونَ
لِعَمَلِ أهلِ النّارِ.وأخرجَ البخارى رحمه اللّهُ تعالى نحْوَهُ عن أبى هريرة،
وهى روايةٌ لهُمْ إّ الترمذى رحمه اللّه تعالى، وفيه: أن تعبدَ اللّهَ
تُشْرِكُ بِهِ شيئاً: مكانَ أن تشْهَدَ.وفيه: فإذا كَانَ الحُفاةُ العُراةُ
رؤسَ الناسِ.وزادَ في خمس يعْلمها إّ اللّهُ تعالى وَتََ إنّ اللّهَ عِنْدَهُ
عِلْمُ السَّاعَةِ اŒية.وفي أخرى بعد العُراة: الصمّ البُكْمَ ملوكَ
ا‘رْضِ.وَعند النسائى رحمه اللّهُ تعالى قال: والَّذِى بعَثَ محمّداً
بِالْحَقِّ هادياً وبشيراً مَا كُنْتُ بأعْلمَ بهِِ من رجلٍ مِنْكُمْ، وإنّه
لجبريلُ عليه السّمُ نزل في صورةِ دِحيةَ الكلبِىِّ.وَمَعْنى »يَتَقفَّرونَ«
يتتبعون، وقوله »أُنُفٌ« بضم الهمزة والنون: أى مُحْدَثٌ لم يسبق علم اللّه
تعالى به. وكذَبَ أعداء اللّه تعالى، بل علمُ اللّه تعالى سابقٌ للمعلوماتِ
كلِّها.
2. (15)
Yahya İbnu Ya'mer haber veriyor: "Basra'da kader üzerine ilk söz eden kimse
Ma'bed el-Cühenî idi. Ben ve Humeyd İbnu Abdirrahmân el-Himyerî, hac veya
umre vesîlesiyle beraberce yola çıktık. Aramızda konuşarak, Ashab'tan
biriyle karşılaşmayı temenni ettik. Maksadımız, ondan kader hakkında şu
heriflerin ettikleri laflar hususunda soru sormaktı. Cenâb-ı Hakk, bizzat
Mescid-i Nebevî'nin içinde Abdullah İbnu Ömer (radıyallahu anh)'la
karşılaşmayı nasib etti. Birimiz sağ, öbürümüz sol tarafından olmak üzere
ikimiz de Abdullah (radıyallahu anh)'a sokuldu. Arkadaşımın sözü bana
bıraktığını tahmîn ederek, konuşmaya başladım:
"Ey Ebu Abdirrahmân, bizim taraflarda bazı
kimseler zuhur etti. Bunlar Kur'ân-ı Kerîm'i okuyorlar. Ve çok ince
meseleler bulup çıkarmaya çalışıyorlar." Onların durumlarını beyan sadedinde
şunu da ilâve ettim: "Bunlar, "kader yoktur, herşey hâdistir ve Allah
önceden bunları bilmez" iddiasındalar." Abdullah (radıyallahu anh):
"Onlarla tekrar karşılaşırsan, haber ver ki
ben onlardan berîyim, onlar da benden berîdirler." Abdullah İbnu Ömer sözünü
yeminle de te'kîd ederek şöyle tamamladı: "Allah'a kasem olsun, onlardan
birinin Uhud dağı kadar altını olsa ve hepsini de hayır yolunda harcasa
kadere inanmadıkça, Allah onun hayrını kabul etmez."
Sonra Abdullah dedi ki: Babam Ömer
İbnu'l-Hattâb (radıyallahu anh) bana şunu anlattı:
"Ben Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in
yanında oturuyordum. Derken elbisesi bembeyaz, saçları simsiyah bir adam
yanımıza çıkageldi. Üzerinde, yolculuğa delalet eder hiçbir belirti yoktu.
Üstelik içimizden kimse onu tanımıyordu da. Gelip Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm)'in önüne oturup dizlerini dizlerine dayadı.
Ellerini bacaklarının üstüne hürmetle koyduktan sonra sormaya başladı:
Ey Muhammed! Bana İslâm hakkında bilgi ver!
Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) açıkladı:
"İslâm, Allah'tan başka ilâh olmadığına,
Muhammed'in O'nun kulu ve elçisi olduğuna şehâdet etmen, namaz kılman, zekât
vermen, Ramazan orucu tutman, gücün yettiği takdirde Beytullah'a
haccetmendir." Yabancı:
"- Doğru söyledin" diye tasdîk etti. Biz hem
sorup hem de söyleneni tasdik etmesine hayret ettik. Sonra tekrar sordu:
"Bana iman hakkında bilgi ver?" Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm) açıkladı:
"Allah'a, meleklerine, kitablarına,
peygamberlerine, âhiret gününe inanmandır. Kadere yani hayır ve şerrin
Allah'tan olduğuna da inanmandır."
Yabancı yine:
"Doğru söyledin!" diye tasdik etti? Sonra
tekrar sordu:
"Bana ihsan hakkında bilgi ver?" Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm) açıkladı:
"İhsan Allah'ı sanki gözlerinle görüyormuşsun
gibi Allah'a ibadet etmendir. Sen O'nu görmesen de O seni görüyor."
Adam tekrar sordu:
"Bana kıyamet(in ne zaman kopacağı) hakkında
bilgi ver?" Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) bu sefer:
"Kıyamet hakkında kendisinden sorulan,
sorandan daha fazla birşey bilmiyor!"
karşılığını verdi. Yabancı:
"Öyleyse kıyametin alâmetinden haber ver!"
dedi. Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) şu açıklamayı yaptı:
"Köle kadınların efendilerini doğurmaları,
yalın ayak, üstü çıplak, fakir
-Müslim'in rivayetinde fakir kelimesi yoktur- davar çobanlarının yüksek
binalar yapmada yarıştıklarını görmendir."
Bu söz üzerine yabancı çıktı gitti. Ben epeyce
bir müddet kaldım. -Bu ifade Müslim'deki rivayete uygundur. Diğer kitaplarda
"Ben üç gece sonra Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'la karşılaştım"
şeklindedir- Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)
Ey Ömer, sual soran bu zatın kim olduğunu
biliyor musun? dedi. Ben:
"Allah ve Resûlü daha iyi bilir" deyince şu
açıklamayı yaptı:
"Bu, Cebrail aleyhisselâmdı. Size dininizi
öğretmeye geldi."
Ebu Dâvud, bir başka rivayette "Ramazan
orucu"ndan sonra "cünüblükten yıkanmak" maddesini de ilâve eder.
Yine Ebu Dâvud'un bir başka rivayetinde şu
ziyâde vardır: "Müzeyne veya Cüheyne kabilesinden bir adam sordu:
"Ey Allah'ın Resûlü, hangi işi yapıyoruz, olup
bitmiş (levh-i mahfuza kaydı geçmiş) bir işi mi, yoksa (henüz levh-i mahfuza
geçmemiş) şu anda yeni başlanacak olan bir işi mi?" Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm):
"Olup biten bir işi"
dedi. Adamcağız -veya cemaatten biri- yine sordu:
Öyleyse niye çalışılsın ki? Hz. peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm) şu açıklamada bulundu:
"Cennet ehli olanlara cenetliklerin ameli
müyesser kılınır, ateş ehli olanlara da cehennemliklerin ameli müyesser
kılınır."
Benzer bir hadisi, Buhârî (rahimehullah) Ebu
Hüreyre (radıyallahu anh)'den kaydeder. Bu hadise Tirmizî hâriç diğerlerinde
de rastlanır. Mevzubahis rivayette, "şehâdette bulunman" yerine "Allah'a
ibadet edip hiçbir şeyi ortak koşmaman" ifadesi yer alır.
Bu hadiste ayrıca "Yalın ayak, üstü çıplak
kimseler halkın reisleri olduğu zaman" ziyadesi de mevcuttur.
Şu ziyade de mevcuttur: (Kıyametin ne zaman
kopacağı), Allah'tan başka hiçkimse tarafından bilinmeyen beş gayıptan
(mugayyebât-ı hamse) biridir buyurdu ve şu ayeti okudu: "Kıyamet
saatini bilmek ancak Allah'a mahsustur. Yağmuru O indirir. Rahimlerde
bulunanı O bilir. Kimse yarın ne kazanacağını bilmez. Ve hiç kimse nerede
öleceğini bilmez..." (Lokman: 31/34)
Bir başka rivayette "üstü çıplaklar"
tâbirinden sonra "sağır ve dilsizler arzın melikleri (kralları) oldukları
zaman" ziyadesi vardır.
Nesâî'nin Sünen'inde şu ziyade mevcuttur:
"Dedi ki: Hayır, Muhammed'i hakikatle birlikte irşad ve hidayet edici
olarak gönderen zât'a yemin olsun, ben o hususta (kıyametin ne zaman
kopacağı hususunda) sizden birinden daha bilgili değilim. O gelen de Cibril
aleyhisselamdı. Dıhyetu'l-Kelbî suretinde inmiştir."
AÇIKLAMALAR:
Yukarda kaydedilen rivayet, kader mevzuu
üzerine yapılan münâkaşaların, daha Ashâbın sağlığında başladığını
göstermektedir. Nitekim ehl-i kitaptan aldığı kaderi inkâr fikrini ilk ileri
süren kişi bilinen Ma'bedu'l-Cühenî'nin ölümü hicri 80'dir. Bu devrede henüz
birçok sahâbe hayattadır. Öyle ise Ma'bed pekçok sahâbe ile karşılaştı ve
görüştü.