ـ1ـ عن ابن عباس رَضِىَ اللّهُ عَنْهُما في قوله تعالى: ]عُتُلٍّ بَعْدَ ذلِكَ
زَنِىمٍ. قالَ: رَجُلٌ مِنْ قُرَيْشٍ كَانَتْ لَهُ زَنَمةٌ مِثْلُ زَنمَةِ
الشَّاةِ[ .
1. (843)-
İbnu Abbâs (radıyallahu anhümâ), "Pek kaba, bir de kulağı kesik" (Kalem 13)
meâlindeki âyet hakkında şu açıklamayı yapmıştır: "Burada zikredilen kimse
Kureyş'ten bir adamdır, onun kulağında, koyun kulağındaki kesiklik gibi bir
kesiklik vardı." [Buharî, Tefsir, Nun ve'l-Kalem 1.]
AÇIKLAMA:
Âyette geçen Utull kelmisine âlimler farklı
mânâlar vermişlerdir: "Aşırı husumet eden", "söz dinlemeyen", "kaba",
"çirkin günâhlar işleyen", "sertkaba", "boyun ve karnı iri, şişko" gibi..
Zenîm de, zeneme'den gelir. Zeneme koyun veya
devenin kulağından -tamâmen olmaksızın- büyük ekseriyetiyle kesilip asılı,
sallanır veziyette bırakılan parçaya denir. Kulağı böylece kesilmiş olan
hayvana da zenîm denmiştir. Ancak, buradan hareketle bir kavme sonradan
gelmiş, o kavim içinde aslı, akrabası olmayan kimselere de zenîm denmiştir.
Âlimler, âyette bu kelime ile Velid İbnu
Muğire'nin kastedildiğini belirtirler. Çünkü, Kureyşliler onu zenîm diye
çağırıyorlardı. Zira babası onu 18 yaşında iken evlât tanımıştı. Annesinin
Velid'e gayr-ı meşrû olarak hâmile kaldığı da söylenmiştir. Zenîm'den
maksadın Velîd olduğuna cezmeden İbnu Abbas (radıyallahu anhümâ): "Cenab-ı
Hakk'ın, bu adamdaki ayıpları teşhir ettiği kadar hiçbir kimseyi
vasıflandırdığını bilmiyoruz..." der.
Ancak hemen belirtelim ki "zenîm" ile
kastedilen kimse ihtilâflıdır. Âlimler, başka isimler de ileri sürmüşlerdir.
Âyet-i kerime her devre hitab ettiğine göre,
günümüzde de sıkca karşımıza çıkabilecek bir tipin nazar-ı dikkate
arzedildiğini söyleyebiliriz. Bu zenîm tipin tasviri 10-14. âyetlerde şöyle
yapılır:
"(Doğruya da, eğriye de) alabildiğine yemin
eden, izzet-i nefsi bulunmayan (ötekini berikini) daima ayıplayan,
(gammazlıkla) lâf getirip götürmeye koşan, (insanları) hayırdan durmayıp
men eyleyen aşırı zâlim, çok günahkâr, kaba, haşin, bütün bunlardan başka
da kulağı kesik (damgalı soysuz) olan hiçbir kişiyi tanıma (onlara boyun
eğme)! mal ve oğullar sahibi olmuş diye..." (Kalem 10-14)
ـ2ـ وعن أبى سعيد رَضِىَ اللّهُ عَنْهُ قال: ]سمعتُ النَّبىَّ # يقولُ يكْشِفُ
رَبُّنَا عَنْ سَاقِِهِ فَيَسْجُدُ لَهُ كُلُّ مُؤْمِنٍ وَمُؤمِنَةٍ وَيَبْقى
مَنْ كانَ يَسْجُدُ في الدُّنْيَا رِيَاءً وَسُمْعَةً فَيَذْهَبُ يسْجُدُ
فَيَعُودُ ظَهْرُهُ طَبقاً وَاحداً[. أخرجهما البخارى.»وكَشفُ السَّاقِ« هنا
عبارة عن شدة ا‘مر .
2. (844)-
Ebu Saîd (radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ı
dinledim, ["Baldırların açılacağı, kendilerinin secdeye dâvet edileceği
gün..." (Kalem 42) meâlindeki âyetle ilgili olarak] şöyle diyordu: "Rabbimiz
baldırını açar, her mü'min erkek ve her mü'mine kadın O'na secde eder.
Dünyada iken kendisine riya ve gösteriş olarak secde edenler geri kalırlar.
Onlar da secde etmeye kalkarlar, ancak sırtları bükülmeyen yekpâre bir
tabakaya dönüşür (ve secde edemezler)." [Buharî, Tefsir, Nun ve'l-Kalem 2,
Tefsir, Nisa 8, Tevhid 24; Müslim, İmân 302, (183).]
AÇIKLAMA:
Kalem suresinin 42. âyetinde "keşfu'ssâk"
tâbiri geçmektedir. Lügat olarak baldırın açılması mânâsına gelir. Görüldüğü
üzere, âyet-i kerimeden asıl maksad lügat manası değildir, belki bir mecâz
söz konusudur.
Hadis, yukarıdaki rivayette baldır kelimesini,
ساقه şeklinde zamirli olarak
kaydeder.
İbnu Hacer bir başka tarikde zamirsiz olara
ساق şeklinde geldiğini ve bu
şeklin, -âyet-i kerimeye uygunluk arzetmesi sebebiyle- daha doğru olduğunu
söyler. Aksi takdirde yukarıki tercümede aslına muvafık olarak kaydettiğimiz
üzere Cenab-ı Hakk'a baldır izâfe ederek, insana teşbih etmek gibi te'vili
tekellüflü bir durum ortaya çıkacağını belirtir.
Öyle ise, "baldır açmak"dan murad edir?
Âlimler bunu, "bütün hakikatlerin çırıl çıplak ortaya çıkması (sebebiyle)
hesap ve cezanın bütün şiddet ve dehşetiyle hüküm sürmesi" şeklinde
anlamışlardır. Nitekim hadiste, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm), Cenab-ı
Hakk'ın bütün gerçekleri ortaya koyarak hesap verme hâdisesinin dehşetini
yaşattığı hengâmda, dünyada iken kulluğunu samimiyetle yapanlarla, riyâkâr
hareket edenleri tefrik edip mü'minleri dehşetten kurtaracağını, riyâkarları
da sırtları eğilemez bir hale sokarak cürümlerini yüzlerine vurmak
suretiyle, dehşetlerine dehşet katacağını belirtmektedir.
Meseleyi tasvir eden âyet-i kerimenin tam
meâli şöyledir:
"(Hatırla ki o gün) baldır(lar)ın açılacağı,
kendilerinin secdeye davet edilecekleri bir gündür. Fakat (buna) güç
yetiremiyeceklerdir. (Evet, secdeye davet edilecekler) gözleri düşük,
kendilerini bir zillet sarmış olarak. Halbuki onlar bu secdeye (dünyada)
herşeyden sâlim ve sapasağlam iken dâvet ediliyorlardı." (Kalem 42-43).