ـ1ـ عن ابن عباس رََضِىَ اللّهُ عَنْهُما. ]أنَّ رسولَ اللّه # قال: الطَوَافُ
حَوْلَ الْبَيْتِ مِثْلُ الصََّةِ إَّ أنَّكُمْ تَتَكَلَّمُونَ فِيهِ، فَمَنْ
تَكَلَّمَ فََ يَتَكَلَّمُ إَّ بِخَيْرٍ[. أخرجه الترمذى وهذا لفظه والنسائى .
1. (1366)-
İbnu Abbâs (radıyallahu anhümâ) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm) buyurdular ki: "Beytullah etrafındaki tavaf, namaz gibidir. Ancak
bunda konuşabilirsiniz. Öyle ise, kim tavaf sırasında konuşursa sadece hayır
konuşsun." [Tirmizî, Hacc 112, (960); Nesâî, Hacc 136, (5, 222).]
AÇIKLAMA:
Tavaf birçok yönlerden namaz gibidir. Hadesten
ve necasetten tahâret, setrü'l-avret, sevab, Beytullah'a bağlanmak vs. bunda
da mevcut. Ancak, namazda konuşma yoktur. Tavafta buna müsaade edilmiştir.
Fakat bunun imkân nisbetinde az olması ve hayırlı olması gerekmektedir:
Zikrullah ve tavaf yapmakta olan diğer Müslümanları teşviş etmeyecek
faydalı, anlamlı kelâm.
ـ2ـ وفي أخرى للنسائى عن ابن عمر قالَ: ]أَقِلُّوا مِنَ الكََمِ في الطَّوَافِ
فإنَّمَا أنْتُمْ في صََةٍ[
.
2. (1367)-
Nesâî'nin bir başka rivayetinde şöyle buyurulmuştur: "Tavaf sırasında az
kelâm edin. Zîra sizler namazdasınız."
ـ3ـ وعن ابن عباس رََضِىَ اللّهُ عَنْهُما قال: ]طَافَ النَّبىُّ # في حَجَّةِ
الْوَدَاعِ عَلى بَعِيرٍ يَسْتَلِمُ الرُّكْنَ بِمحْجَنٍ[. أخرجه الخمسة.وفي
رواية: كُلَّمَا أتَى الرُّكْنَ أشَارَ إلَيْهِ بَشَئٍ في يَدِهِ.
3. (1368)-
İbnu Abbâs (radıyallahu anhümâ) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm), Veda haccında bir deve üzerinde tavaf yaptı. Rükn'e bir bastonla
istilam buyurdu."
Bir rivayette: "Rükn'e her gelişinde, ona
elindeki bir şeyle işâret buyurdu" denmiştir. [Buhârî, Hacc 58, 61, 62, 74,
Salât 24, Müslim, Hacc 253, (1272); Ebu Dâvud, Menâsik 49, (1877); Nesâî,
Hacc 15, (5, 233); Tirmizî, Hacc 40, (865); İbnu Mâce, Menâsik 28, (2948).]
AÇIKLAMA:
1- Mihcen, baş tarafı eğri değnek demektir.
Baston da denir.
2- İstilâm, selamlamak demektir.
3- Müslim'in bir rivayetinde "...ve değneği
öptü" ziyâdesi mevcuttur. İstilâmdan sonra, ne ile istilâm edilmişse onun
öpülmesi umumiyetle benimsenmiştir. El ile istilâm edilmişse elin öpülmesi,
çubukla istilâm edilmişse çubuğun öpülmesi gibi... Cumhur şöyle demiştir: Bu
hususta sünnet şudur: Rüknü elle istilâm eder ve elini öper. Eliyle istilâma
muktedir olamazsa elinde bulunan bir şeyle istilâm eder ve bu şeyi öper.
Buna da muktedir olamazsa rükne işaret eder ve bununla yetinir. İmam Mâlik
"elini öpmez" demiştir. Bir rivayete göre Mâlikîler: "Elini, ağzın üzerine
öpmeksizin kor" demiştir.
4- Deve üzerinde tavafa gelince, muhtelif
rivayetler iki sebeple Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın deve üzerinde
tavaf yaptığını belirtir:
1- Hastalık, 2- Halkın, menâsikini öğrenmek
için kendisini rahatça görmesi ve sual sorması.
Şu halde, Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm)'ın binerek tavaf etmiş olması, tavafın mazeretsiz binek üzerinde
yapılacağına cevaz olmaz. Âlimler bundan mâzereti olanlara ruhsat istinbat
ederler. Fakihler: "Câiz olsa da, yayan evlâdır, binerek tavaf tenzihen
mekruhtur" demişlerdir.
Bir kısım âlimler, Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm)'ın binerek tavafını, "Halka menâsiki öğretmek içindi, bu
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın hasâisindendi" diye de
yorumlamışlardır."
Hayvanla tavafın birçok mahzurlarından biri de
metafı telvis etmesidir. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın hayvanı,
İlâhî bir ikram olarak, telvisden alıkonmuştur. Öyle ise bu yönüyle de,
binek üzerinde tavaf kıyas dışıdır" şeklinde de izah getirilmiştir.
ـ4ـ وفي أخرى ‘بى داود: ]أنَّ النَّبىَّ # قَدِمَ مَكَّةَ وَهُوَ يَشْتَكِى
فَطَافَ عَلى رَاحِلَتِهِ كُلَّمَا أتَى عَلى الرُّكُنِ اسْتَلَمَهُ بِمحْجَنٍ
فَلَمَّا فَرَغَ مِنَ طَوافِهِ أنَاخَ وَصَلَّى رَكْعَتَيْنِ[ .
4. (1369)-
Ebu Dâvud'da gelen bir diğer rivayette: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
Mekke'ye geldiği vakit hasta idi. Bu sebeple bineği üzerinde tavaf etti.
Tavaf sırasında Rüknün karşısına her gelişte onu bastonu ile selamladı.
Tavafını bitirince, devesini ıhdı ve iki rek'at namaz kıldı." denir. [Ebû
Dâvud, Menâsik 49, (1881).]
ـ5ـ وعن عائشة رََضِىَ اللّهُ عَنْها قالت: ]طَافَ النَّبىُّ # عَلى بَعِيرِهِ
يَسْتَلِمُ الرُّكْنَ كَرَاهِيَةَ أنْ يَصْرِفَ عَنْهُ النَّاسَ[. أخرجه مسلم
والنسائى .
5. (1370)-
Hz. Aişe (radıyallahu anhâ) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
halk kendinden uzaklaştırılır endişesiyle deve üzerinde tavaf etti ve
Rükn'ü istilâm buyurdu." [Müslim, Hacc 256, (1274); Nesâî, Hacc 140, (5,
224).]
AÇIKLAMA:
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın binek
üzerinde tavaf edişinin bir sebebi daha belirtilmiş olmaktadır: Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm)' ın önünü açmak için halkın uzaklaştırılması.
Nevevî, bu mânayı ifâde eden kelimenin iki imlâ ile geldiğine dikkat çeker:
اَنْ يُصْرِفَ عَنْهُ
ve
اَنْ يُضْرِبَ عَنْهُ Birinci imlâya
göre "kendinden uzaklaştırılması", ikinci imlâya göre, "kendisi için
dövülmesi." Yani "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'a yol açmak için
halka vurulması endişesi." Her iki imlâ da sahih bir mâna vermekte ve
tavafın binek üzerinde yapılışının bir gerekçesini daha ortaya koymaktadır.
ـ6ـ ولمسلم في أخرى وأبى داود عن ابن عباس: ]يَسْتَلِمُ الرُّكْنَ بِمِحْجَنٍ
كانَ مَعَهُ وَيُقَبِّلُ المِحْجَنَ[. »المِحْجَنُ« كالصَّوْلجَانِ .
6. (1371)-
Müslim ve Ebû Dâvud'un İbnu Abbâs (radıyallahu anhümâ)'tan kaydettikleri bir
diğer rivayette şöyle denir: "[Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm).]
Rükn'e beraberinde bulunan bir bastonla
istilâmda bulunuyor ve bastonu öpüyordu."
ـ7ـ وعن أمِّ سلمة رََضِىَ اللّهُ عَنْها قالت: ]شَكَوْتُ إلى رسولِ اللّه #
أنِّى أشْتَكِى فقَال: طُوفِى مِنْ وَرَاءِ النَّاسِ وَأنْتِ رَاكِبَةٌ.
فَطُفْتُ وَالنَّبىُّ # يُصَلِّى إلى جَنْبِ الْبَيْتِ يَقْرأ بِالطُّورِ
وَكِتَابٍ مَسْطُورٍ[. أخرجه الستة إ الترمذى .
7. (1372)-
Ümmü Seleme (radıyallahu anhâ) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm)'a hasta olduğumu söyledim. Bana:
"- Öyleyse, insanların gerisinden, bir
hayvan üzerinde tavaf et!" dedi. Ben, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
Beytullah'ın yan tarafında namaz kılarken tavaf ettim. O namazda "Ve't-Tûr
ve Kitâbi'n-Mestur" sûresini okuyordu." [Buhârî, Hacc 74, 64, 71, Salât 78;
Müslim, Hacc 258, (1276); Muvatta, Hacc 40, (1, 371); Ebû Dâvud, Menâsik 49,
(1882); Nesâî, Hac 138, (5, 223); İbnu Mâce, Menâsik 34, (2961).]
ـ8ـ وعن وبرَةَ بن عبدالرحمن قال: ]سَألَ رَجُلٌ ابنَ عُمَرَ رََضِىَ اللّهُ
عَنْهما فقَالَ: أيصْلُحُ لِى أنْ أطُوفَ بِالْبَيْتِ قَبْلَ أنْ آتِى
المَوْقِفَ؟ قَالَ نَعَمْ: قَالَ: فإنَّ ابنَ عبَّاسٍ يقُولُ: َ تَطُفْ
بِالْبَيْتِ حَتَّى تَأتِىَ المَوْقِفَ. فقَالَ: قَدْ حَجَّ رسول اللّه #
فَطَافَ بِالْبَيْتِ قَبْلَ أنْ يَأتِىَ المَوْقِفَ فَبِقَوْلِ رسول اللّه #
أحَقُّ أنْ نَأخُذَ أوْ بِقَوْلِ ابنِ عَبَّاسٍ، إنْ كُنْتَ صَادِقاً[. أخرجه
مسلم والنسائى .
8. (1373)-
Vebre İbnu Abdirrahmân anlatıyor: "Bir adam, İbnu Ömer (radıyallahu
anhümâ)'e:
"Vakfe yerine gelmezden önce Beytullah'ı tavaf
etmem uygun olur mu?" diye sordu. İbnu Ömer (radıyallahu anhümâ) cevâben:
"Evet!" deyince, adam:
"Ama İbnu Abbâs (radıyallahu anhümâ): "Vakfe
yapmadan Beytullah'ı tavaf etme" dedi!" der. İbnu Ömer (radıyallahu anhümâ)
de:
"Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) hacc
yaptı. O zaman, vakfe yapmadan Beytullah'ı tavaf etti. Ve dahi, şayet
sözünde sâdık isen, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın sözüyle amel mi
daha doğrudur, İbnu Abbas'ın kavliyle amel mi?" der." [Müslim, Hacc, 187,
(1233); Nesâz, Hacc 141, (5, 224).]
AÇIKLAMA:
Bu hadiste, İbnu Ömer (radıyallahu anhümâ),
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın şahsî tatbikatını ifade etmektedir.
Zîra, Veda haccında ihrama girince önce umre yaparak tavaf ve sa'yi edâ
etmiş, ihramdan çıkmadan hacc-ı kıran yapmak üzere Arafat'a hareket etmişti.
Hacc-ı kıranda, hacılar umre sa'yinden sonra kudüm tavafını yapar; dilerse
haccın sa'yini kudüm tavafından sonra yapar.
İbnu Abbâs (radıyallahu anhümâ) da gerçeği
ifade etmiştir, zira Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm), yine Veda
haccında, yanında kurbanlığı olmayanlara, ihramdan çıkmalarını emrederek
hacc-ı temettu yaptırmıştı. Hacc-ı temettu da yapılan tavaf, umrenin
tavafıdır, haccın tavafı kurban kesildikten sonra yapılır. İbnu Abbâs'a
göre, tavaftan sonra ihramdan çıkmak gerekir, öyle ise, ihramdan çıkmak
istemeyen kimsenin tavafını yapmaması, vakfeden sonra ihramdan çıkıncaya
kadar te'hir etmesi icabeder. Hülâsa, İbnu Abbâs, Veda haccında, yanında
kurbanlığı olmayanlara emretmiş bulunduğu haccın umreye tahvilindeki
tatbikatı esas almış olmaktadır.
ـ9ـ وعن ابن عباس رََضِىَ اللّهُ عَنْهُما قالَ: ]قَدِمَ رسول اللّه # مَكَّةَ
فَطَافَ وَسَعى بَيْنَ الصَّفَا وَالمَرْوَةِ وَلَمْ يَقْرُبِ الْكَعْبَةَ
بَعْدَ طَوافِهِ بِهَا حَتَّى رَجَعَ مِنْ عَرَفَةَ[. أخرجه البخارى .
9. (1374)-
İbnu Abbâs (radıyallahu anhümâ) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm) (Veda haccında) Mekke'ye geldi, tavafını yaptı, Safâ ve Merve
arasında sa'yetti. (Geldiği zaman yaptığı bu ilk) tavaftan sonra,
Arafat'tan dönünceye kadar Kâbe'ye yaklaşmadı." [Buhârî, Hacc 70, 23, 127.]
AÇIKLAMA:
İbnu Hacer der ki: "Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm)'ın, umre yaptıktan sonra tavaf yapmamış olması, vakfelerden önce,
tavaf yapmak isteyenlere bunun yasak olması mânasına gelmez. Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm)'ın yapmayışı "nafile bir yapmayıştır." Belki de
bunu kasden terketti. Yani, ümmetten herhangi biri, böyle bir tavafı vâcib
telâkki edebilir endişesiyle terketti. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
ümmeti için zorluğu değil kolaylığı severdi. Bu sebeple,Kâbe'yi tavaf
etmenin ehemmiyetini haber vermekle yetindi, fiilen yapmadı.
İmam Mâlik'ten rivayete göre "Hacı, haccını
tamamladıkça, nâfile tavaf yapmalıdır." Yine ondan rivâyete göre,
"Beytullah'ı tavaf, uzak diyarlardan gelenler için, nafile namazdan daha
hayırlıdır."
ـ10ـ وعن جُبير بن مُطعم رََضِىَ اللّهُ عَنْهُ. ]أنَّ النَّبىَّ # قال:
يَابَنِى عَبْدِ مَنَافٍ َ تَمْنَعُوا أحَداً طَافَ بِهذَا الْبَيْتِ فَصَلَّى
أيَّةَ سَاعَةٍ شَاءَ مِنْ لَيْلٍ أوْ نَهَارٍ[. أخرجه أصحاب السنن .
10. (1375)-
Cübeyr İbnu Mut'im (radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm) buyurdular ki: "Ey Abdümenafoğulları, sizden kim halkı idârede
bir sorumluluk deruhte ederse, Beytullah'ı gündüz veya gece herhangi bir
saatte ziyaret edip namaz kılanı sakın menetmesin." [Tirmizî, Hacc 42,
(868); Ebu Dâvud, Menâsik 53, (1894); Nesâî, Hacc 137, (5, 223); İbnu Mâce,
İkâmetu's-Salât 149, (1254).]
AÇIKLAMA:
1- Bu hadis hususen Abdümenafoğulları'na hitab
etmektedir. Çünkü, Cenab-ı Hakk'ın vahyi ile bilmiştir ki, hilâfet ve idârî
işler çoğunluk itibariyle o soydan gelenlerde kalacak, Mekke'deki hizmetler
onlara terettüp edecektir. Nitekim sidâne, hicâbe, liva ve rifâde gibi
hizmetler onlarda idi.
2- Daha önce, 1357 numaralı hadisin izahında
belirttiğimiz gibi, tavaf namazının mekruh vakitlerde bile câiz olacağına
hükmedenler bu hadise dayanırlar.
Aliyyu'l-Kârî der ki: "Burada tavaf namazı
kastedildiği gibi mutlak da olabilir. Ancak hadis, mekruh vakitler dışında
diye kayıtlanabilir de. Zîra mekruh vakitlerde nehyin varlığı esastır, (bu
çeşit durumlarda mutlak, mukayyede hamledilir). Veya, hadisteki salat
(namaz), kelimenin lügat mânası olan dua ile te'vil edilir."
Bu hadise dayanarak, bazı âlimler: "Tavaf
namazı mekruh vakitlerden istisna edilmiştir, o vakitlerde de kılınabilir"
demiş; Şâfiî hazretleri gibi bazıları daha da ileri giderek: "Mekke'nin
şerefi sebebiyle nâfile namazlar kerâhet vakitlerinde de mekruh olmaktan
istisna tutulmuş, tâ ki insanlar onun her ânından istifâde etsinler"
demiştir.
Ebu Hanife ise, illetin âmm ve şâmil olması
sebebiyle, kerâhat meselesinde, "Mekke diğer beldeler gibidir, mekruh
vakitler orada da mekruhtur" demiştir.
Sadedinde olduğumuz hadisi te'yid eden bir
diğer rivayet Ebu Zerr (radıyallahu anh) tarafından rivayet edilmiştir.
Başka beldelerde mekruh olan vakitlerde
Mekke'de nâfile namaz kılmanın mekruh olmadığını söyleyenlerin ikinci bir
delili olan bu hadisi kaydediyoruz:
َصََةَ بَعْدَ الصُّبْحِ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ وََ بَعْدَ الْعَصْرِ
حَتَّىَ تَغْرُ بَ الشَّمْسُ إَِّ بِمَكَّةَ إَِّ بِمَكَّةَ إَِّ بِمَكَّةَ
"Güneş doğuncaya kadar sabah namazından sonra,
güneş batıncaya kadar da ikindi namazından sonra namaz kılınmaz. Mekke
hâriç, Mekke hâriç, Mekke hâriç."
ـ11ـ وعن أبى الزبير المكى قال: ]رَأيْتُ ابنَ عبَّاسٍ يَطُوفُ بَعْدَ صََةِ
الْعَصْرِ أُسْبُوعاً ثُمَّ يَدْخُلُ حُجْرَتَهُ فََ نَدْرِى مَا يَصْنَعُ.
قَالَ: وَلَقَدْ رَأيْتُ الْبَيْتَ يَخْلُوا بَعْدَ صََةِ الصُّبْحِ حَتَّى
تَطْلُعَ الشَّمْسُ، وَبَعْدَ صََةِ الْعَصْرِ مَا يَطُوفُ بِهِ أحَدٌ حَتَّى
عِنْدَ الْغُرُوبِ[. أخرجه مالك .
11. (1376)-
Ebu'z-Zübeyr el Mekkî anlatıyor: "İbnu Abbâs (radıyallahu anhümâ)'ın ikindi
namazından sonra yedi kere tavaf edip hücresine çekildiğini gördüm. Artık
orada ne yaptığını (tavaf namazı kılıp kılmadığını) bilmiyorum."
Ebu'z-Zübeyr devamla dedi ki: "Ben
Beytullah'ın sabah namazından sonra, güneş doğuncaya kadar, ikindi
namazından sonra da güneş batıncaya kadar boşaldığını, kimsenin tavaf
etmediğini gördüm." [Muvatta, Hacc 117, (1, 369).]
AÇIKLAMA:
1357 numaralı hadiste yapıldı.