فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ        

KURBAN İBADETİ VE SOSYAL YÖNÜ[1]

İnsanlık tarihi kadar eski bir ibadet.

Kuranı Kerim bize insanlık tarihinde ilk kurban ibadetini yerine getiren Hz. Âdem'in iki oğlunun anlatır.

وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَاَ ابْنَيْ اٰدَمَ بِالْحَقّ اِذْ قَرَّبَا قُرْبَانًا فَتُقُبِّلَ مِنْ اَحَدِهِمَا وَلَمْ يُتَقَبَّلْ مِنَ الْاٰخَرِ قَالَ لَاَقْتُلَنَّكَ قَالَ اِنَّمَا يَتَقَبَّلُ اللّٰهُ مِنَ الْمُتَّقينَ

EyMuhammed! Onlara, Adem’inikioğlununhaberinigerçekolarakoku. Hani ikisi de birerkurbansunmuşlardı da, birindenkabuledilmiş, ötekindenkabuledilmemişti. Kurbanıkabuledilmeyen, “andolsunsenimutlakaöldüreceğim” demişti. Öteki, “Allah ancakkendisinekarşıgelmektensakınanlardankabuleder” demişti.^Maide,5/27

Hz.İbrahim'in sünnetidir.

Yine Peygamberimizin, kurbanı 'Hz. İbrahim'in sünneti' olarak nitele­mesi de, İbrahim'in (as) oğlu İsmail'i kurban etmekle sınanmasına bir atıf olsa gerekti. Allah, en sevdiği varlığını, biricik oğlunu feda etmekten çekinmeyen Hz. İbrahim'i büyük bir kurban göndererek mükafatlandırmıştı.Böylece kurban ibadeti sonrakiler için İbrâhimî bir sünnet gelenek hâline gelmişti.

فَبَشَّرْنَاهُ بِغُلَامٍ حَليمٍ

Biz de onauysalbiroğulmüjdeledik.^{saffat37/101.}

فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْيَ قَالَ يَا بُنَيَّ اِنّي اَرٰى فِي الْمَنَامِ اَنّي اَذْبَحُكَ فَانْظُرْ مَاذَا تَرٰى قَالَ يَا اَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ سَتَجِدُني اِنْ شَاءَ اللّٰهُ مِنَ الصَّابِرينَ

. Çocuk kendisiyle birlikte koşup yürüyecek yaşa gelince İbrahim ona, “Yavrum, ben rüyamda seni boğazladığımı gördüm. Düşün bakalım, ne dersin?”, dedi. O da: “Babacığım emrolunduğun şeyi yap. İnşaallah beni sabredenlerden bulacaksın”, dedi.^{saffat 37/102}

فَلَمَّا اَسْلَمَا وَتَلَّهُ لِلْجَبينِ

وَنَادَيْنَاهُ اَنْ يَا اِبْرٰهيمُ

Nihayet her ikisi de (Allah’ın emrine) boyun eğip, İbrahim de onu (boğazlamak için) yüz üstü yere yatırınca ona, şöyle seslendik: “Ey İbrahim!”^{Saffat37/103, 37/104}

قَدْ صَدَّقْتَ الرُّءْيَا اِنَّا كَذٰلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنينَ

 “Gördüğün rüyanın hükmünü yerine getirdin. Şüphesiz biz iyilik yapanları böyle mükafatlandırırız.” ^{Saffat,37/105.}

اِنَّ هٰذَا لَهُوَ الْبَلٰؤُا الْمُبينُ

 “Şüphesiz bu apaçık bir imtihandır.”^{Saffat,37/106.}

وَفَدَيْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظيمٍ

Biz, (İbrahim’e) büyükbirkurbanlıkvererekonu (İsmail’i) kurtardık.^{Saffat,37/107.}

وَتَرَكْنَا عَلَيْهِ فِي الْاٰخِرينَ

Sonradangelenlerarasındaonagüzelbiranıbıraktık. Saffat,37/108.

PEYGAMBERİMİZİN KURBAN UYGULAMASI:

Vakti gelmeden kurbanlarınızı kesmeyiniz.

Berâ'(r.a.) diyor ki, "Hz. Peygamber'i (sav) hutbe verirken dinledim, şöyle buyurdu: 'Bugün ilk işimiz, (bayram) namazı kılmak, sonra dönüp kurban kesmektir. Kim böyle yaparsa sünnetimize uymuş olur.^{(Buhâri, Ideyn, 3)}

Namaz kıldırdı.

Her zamanki huşu ile kadın-erkek, genç yaşlı, çoluk çocuktan oluşan ashabına bayram namazını kıldırdı. Sonra kurbanla ilgili önemli mesajlar verdiği hutbesini irad etti.

Ashabına hutbede seslendi.

Namazgaha varınca oradakilere selâm verdi. Kendisine verilen bir yay veya bastona dayanarak Allah'a hamd ve sena ettikten sonraashabına seslendi.

Kurban günlerini bayram günü ilan etti.

Bayram hutbesinde Kutlu Elçi, Yüce Allah'ın kurban günlerini Müs­lümanlar için bayram ilân ettiğini ve kendisinin de bunu kabul etmekle emrolunduğunubelirtti.^{Ebu Davut,Dahaya,1} Bayram günlerini, (oruç değil) yeme-içme^{Müslim,sıyam,144} ve Allah'ı zikretme günleri olarak niteledi. Bayramda çeşitli kurbanların ke­silmesi ve yoksulların doyurularak sevindirilmesi yönünde ashabını şu ifadeleriyle teşvik etti:

"Ademoğlu kurban günü Allah katında kırban kesmekten daha güzel bir amel işlemez. Kurban, kıyamet günü boynuzları, kılları ve tırnaklarıyla (sevap olarak) gelir. Kurban, henüz kanı yere düşmeden, Allah tarafından kabul edilir. Bu sebeple kurban kesme konusunda gönlünüz hoş olsun, (bu iş size zor gelmesin)."

Namazın ardından sıra kurban kesmeye geldi.

Peygamber Efendimiz, müsait oluşunu dikkate alarak, namazı kıldırdığı yeri aynı zamanda kurban kesim alanı olarak kullandı. Hatta daha sonra­ları da orayı kesim yeri olarak kullanmaya devam etti.^{Nesai,Dahaya,3}

Hayvanlara iyi davranarak kesin.

Rahmet Elçisi, hayvanların kesimi esnasında onlara eziyet verilme­mesi için, gerekli uyarılarda bulunmayı da ihmal etmedi. Allah'm her konuda 'ihsan' ile yani güzellikle davranmayı farz kıldığını, hayvanların kesiminin de en güzel bir biçimde yapılması gerektiğini hatırlattı.^{Müslim,sayd,57}

Şeddad b. Evs diyor ki, "Ben iki şeyi Resûlullah'tan (sav) belledim. O şöyle buyurdu: "Allah her işi güzel yapmayı istemiştir. Şu hâlde siz (meşrubir sebeple) öldürürken de, (işkence etmeden) güzelce öldürün. Bir hayvanı kestiğinizde de kesimini güzel yapın. (Biriniz hayvan keseceği zaman) bıçağını bilesin ve kestiği hayvanı rahatlatsın!"^{(Müslim, Sayd, 57; EbûDavûd, Dahaya, 10-11)}

Bu nedenle, bıçağın iyice keskinleştirilmesi, hayvana gösterilmemesi, kesim işinin hızlı yapılması ve böylece hayvanın fazla acı çekmeden can verme­sinin sağlanması talimatını verdi.^{İbniMace, zebaih3} Bizzat kendisi de iyi kesmesi için bıça­ğını bilettirdi. Sonra kendisine kurbanlık iki koç getirildi. Onları kıbleye doğru yatırdı. Keserken besmele çekti, tekbir getirdi.^{Buhari,Edahi,9}

Câbir b. Abdullah anlatıyor: Resûlullah (sav) bir bayram günü kurban olarak iki koç kesti ve onları kıbleye doğru yatırdığı zaman şöyle dedi: "Ben hanîf (Hakka yönelmiş) olarak, yüzümü gökleri ve yeri yaratan (Allah)'a çevirdim ve ben müşriklerden değilim. Şüphesiz benim namazım, kurbanım, hayatım ve ölümüm âlemlerin Rabbi olan Allah içindir. O'nun hiçbir ortağı yoktur. Ben bununla emrolundumvc ben Müslümanların ilkiyim. Allah'ım (bu kurban) sendendir ve Muhammed ile ümmeti tarafından senin (rızan) içinsunulmuştur."^{(İbnMacc, Edahl, 1; EbûDavûd, Dahâya, 3-4)}

Toplumu kaynaştıran Kurban

Kurban, İslam’da sosyal yardımlaşma ve dayanışma örneğinin en iyi ve en somut şekilde görüldüğü bir ibadettir. Yeryüzünde her gün yüz binlerce hayvan kesilmekte ve bunlardan çoğunlukla, zengin kimseler yararlanmaktadır. Hâlbuki kurban ibadetinde, kesilen kurbanlardan daha çok, fakirler ve ihtiyaç sahipleri yararlanmaktadır. (Hamdi Döndüren, İslam İlmihâli, Erkam Yay., İstanbul 2001, s. 620)  Zira bir hadiste de işaret buyrulduğu gibi (Buhârî, Edâhî,16; Müslim, Edâhî, 28, 29, 33; Ebu Davud, Edâhî, 9), kesilen kurbanın eti üçe taksim edilir; üçte bir kısmı fakirlere ve ihtiyaç sahiplerine verilir, üçte bir kısmı aile fertleriyle yenilir, üçte bir kısmı ise komşulara, akrabalara ve misafirlere ikram edilir.

Kurban, toplumun tamamını kucaklayan potansiyel bir güç kaynağıdır. Onunla ekonomik hayat canlandığı gibi, yine kurban neticesinde oluşan imkânlarla ihtiyacı olanların ihtiyaçları giderilerek içtimaî bir dengelenme sağlanır. Kurbanlık hayvanları yetiştirenler, alanlar, satanlar, nakliyesini ve kesim işini yapanlar, derisini alıp satanlar, kasaplar, yem tüccarları vs. birçok insan bu vesile ile para kazanmakta ve geçimini temin etmektedir.  Ayrıca kurban ibadeti, yeni hayvan soylarının yetiştirilmesine imkân sağlayarak hayvancılığın gelişmesini sağlar. (Süleyman Uludağ, İslam’da Emir ve Yasakların Hikmeti, TDV Yay., Ankara 1989, s.101)

Kurban, zenginlerde infak, paylaşma ve cömertlik duygularını geliştirir, fakirlerde ise zenginlere karşı oluşan önyargıları yok eder; zenginlerle fakirler arasında karşılıklı sevgi, saygı ve muhabbet duygularını geliştirerek, toplumsal huzuru ve barışı sağlar; yine bu bağlamda kurban “sosyal adalet”in gerçekleşmesini sağlar.

Kurban, insanın yardım etmesini kolaylaştırarak dünya malına olan tutkunluğunu önler. Fakirlere bir dayanak olur, onları hayata bağlar. Kurban; toplumda kardeşlik, yardımlaşma ve dayanışma ruhunu canlı tutar, kurulan sofralarla komşuluk ilişkilerini pekiştirir, yapılan ev ziyaretleriyle zenginleri ve fakirleri kaynaştırır, böylece aralarındaki haset duygusunu tedavi eder.

Kurbanda vekalet

Günümüzde ihtiyaç sahiplerinin varlıklı kişilere ulaşması veya varlıklı kişilerin ihtiyaç sahiplerini görüp de kurban etinden vermesi zor olabiliyor. Bu da kesilen kurbanın peygamberimizin bize öğrettiği daha kazançlı bir şekle dönüşmesine engel olabiliyor. Vekâlet yoluyla kurban; Afrika’da, Asya’da adını dahi duymadığı birçok yoksul ülkede yaşayan hiç görmediği, tanımadığı, aç ve muhtaç kardeşlerine uzattığı bir ele dönüşebilir. Binlerce kilometre uzaktaki kardeşleriyle yakınlaşmaya, bütünleşmeye, ümmet olmaya dönüşebilir.Bu noktada Türkiye Diyanet Vakfı;ülkemiz dahil, dünyanın farklı noktalarındavekaletle kurbanları keserek yoklukların, afetlerin yaşandığı bu coğrafyalara ulaşıyor, onların dertlerini paylaşıyor.

Sonuç itibariyle, İslam’da sosyal yardımlaşma ve dayanışma örneğinin en iyi şekilde görüldüğü kurban ibadeti, Yüce Yaratıcı’ya yakınlaşmaktır; kurbanlarımız, “kurb” anlarımızdır, yani O’na en yakın olma zamanlarımızdır. Kurban, mukarrebûndan olma çabasıdır, yani takvaya erişme arzusu içinde Yüce Yaratıcı’ya yaklaşanlar arasına girebilme gayretidir. Kurban, takvaya; takva da Allah’a ulaştırır. Nitekim Yüce Rabbimiz hac kurbanlarından söz ederken kurbanların, aslında Allah’ı yüceltme ve O’na şükretme vesilesi olduğunu belirttikten sonra şöyle buyurur:

“(O kurbanların) ne etleri, ne de kanları Allah’a ulaşacaktır. Fakat O’na sizin takvanız ulaşacaktır.”^{(Hac, 22/36–7)}

Hazırlayan:

Mehmet Aygün

Cezaevi Vaizi